Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
lanówiwojewodóworazsamąbitwę–„mrokwszędzieciemny,
dymnazstrzelbywrzawa,lecąnapowałzabiciszkaradnie”.Pol-
skiechorągwiesunęłyjaklawinyzgór,uciekaliordyńcyichło-
pi,awodyrzekispieniłysiękozacko-tatarskąposoką.Zwycięstwa
tegojednakniewykorzystano,wrokpóźniejKozacypokonaliwoj-
skakoronnepodBatohem,aChmielnickiwojnękontynuował,Jan
Kazimierzzpospolitymruszeniemmusiałzamknąćsięwobozie
obronnympodŻwańcemnadDniestrem.J.A.MorsztynwPieśni...
wyśmiałtocałewojsko,któregogłównymzajęciembyłyzabawy
ipijatyki.
ObokKozakówzaporoskich(niżowych,siczowych,ukraiń-
skich)mieliśmyKozaków-lisowczyków,lekkąjazdęzagończyków
wpierwszejpołowieXVIIwieku,awanturnikówzrogatymidu-
szami,zawadiakówlitewsko-rusko-polskichbiorącychudział
wbitwachprowadzonychwowymczasienaKresach(takżejako
najemnicyHabsburgów).Powstałaonichczarno-białalegenda9.
Jednipisalio„lisach”,żetohultaje,„jacyśniesłychaniwydzier-
scyciurowie,siłaludzijakopsipokąsaligłodni”,tograbieżcyipi-
jacy(„Nabarylesiadłsobiejakowmajestacie”);drudzynatomiast
uważaliichzaserdecznosławnychżołnierzysarmackich,dzielno-
mężnychpułkownikówlisowskichiza„karcącymieczboży”bro-
niącywiaryświętej(W.Dembołęcki,J.B.Zimorowic).
Siedemnastowieczneheroicumkresowezrekapitulowałwpo-
ematachS.Twardowski,nadającimrangęeposunarodowego10.
Odtwarzałzwycięstwaiklęskidokładniezlokalizowanewtopo-
grafii,natleplastyczniezarysowanychkrajobrazów,bitwydzielił
naetapy,poktórychbilansowanostratyizdobyczeorazchwalono
dzielnychdowódców.Jakopoetabarokowyubogacałopisybarwą,
9Por.np.:W.Dembołęcki,Przewagielearówpolskich,coichniegdylisow-
czykamizwano(1623);J.B.Zimorowic,ŻywotKozakówLisowskich.Także
ipotyczkiichszczęśliwe(1620);Anonim,PieśńocnychLisowskichKozakach
albopogromCzechówikalwinistówprzezlisowczyki...(1620,zdołączeniem
nut).[Dodajmy:Potematlisowczykówchętniesięgalipóźniejsipisarzepol-
scy,np.:W.Gomulicki,Miecziłokieć(1903);F.A.Ossendowski,Podpolską
banderą(1929),Lisowczycy(1930),Zagończyk(1931);B.Sujkowski,Lisow-
czycy(1969);J.Hen,Crimen(1975);B.Królikowski,Szablenierdzewiały,czy-
liprzewagilisowczykównadTurkiemsrogimpodCecorąiChocimiemczynio-
ne(1983);K.Korkozowicz,JeźdźcyApokalipsy(1990)].
10Por.S.Twardowski,WładysławIV,królpolskiiszwedzki(1649),Woj-
nadomowazKozakiiTatary,Moskwą,potymSzwedamiizWęgry,przezlat
dwanaściezapanowaniaNajjaśniejszegoJanaKazimierza,KrólaPolskiego
toczącasię,naczterypodzielonaksięgi(1681).
32
