Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Niesięgampogodnośćapologetyburżuazji.Pragnętylkopodkreślić
jednąokoliczność.Otozwycięskiemieszczaństwopomałuwprowadziło
wcałejniemalEuropieustrójopartyozasadęwolnościjednostki.Iten
towłaśnieustrój-anieżadnaklasaczydoktryna-otworzyłprzednaj-
szerszymimasamitakiewidokiawansuspołecznego,stworzyłtakiemoż-
liwościpostępu,jakichnigdyprzedtemanipotemniebyło.Weźciedo
rękiksiążkęprof.AdamaKrzyżanowskiegoWiekXX15.Czytajcierozdział
pt.Stuleciepokojuiliberalizmu.Jesttowłaściwieścisłewyliczenieko-
rzyści,któredałaludzkościowaepoka.Rozdziałliczysobiestron24.
WXIXstuleciuszerokiemasyuzyskałytenstopieńdobrobytu,swobód
politycznych,bezpieczeństwaosobistegoitp.,októrymsiędawniejnie
śniło-uprzywilejowanym.
Tezaoolbrzymimnakażdympolupostępie,dokonanymwskutek
wprowadzeniawżyciezasadywolności,matodosiebie,żejestcałkowi-
cieeksperymentalniesprawdzalna.Anajlepiejwłaśnienaziemiachpol-
skich.Cofnijmysięmyśląolattrzydzieści,doroku1918iporównajmy
zesobąstan,wjakimsięznajdowałytrzypołączonewjednozabory.Pa-
miętajmy,żewtedygdybrałyonezesobąprzymusowyrozwód,wszędzie
panowałajednakabiedaiciemnota.
Zadziwiliśmysięwidząc,żechłopzPoznańskiegoto-wporówna-
niuzgospodarzemzKongresówki(oKresachwolęzamilczeć)-prawie
magnat.Czemutoprzypisać?Niemieckiejmądrości?Wcalenie,popro-
stuWielkopolskastanowiłaczęśćskładowąpaństwazorganizowanego
nawzóreuropejski(wDanii,Holandii,Szwajcariiitp.byłojeszczelepiej).
Jednostkaaktywnamiałatammożnośćzabieganiaopoprawęwłasnego
losu.Państwonieprzeszkadzałochłopudźwigaćsięgospodarczoikul-
turalnie.Prawda,wówczesnychNiemczechsprawypolitykizagranicznej
iwojskazastrzeżonebyły(zwiadomymskutkiem)niemalwyłączniedla
cesarzaijunkrów.Jednakżekwestiamiwewnętrznymizarządzałparla-
ment.Popatrzmyjeszcze,jakipoziomreprezentowałrobotnikzPoznania
czyzeŚląskawporównaniu(rok1918!)zrobotnikiemzłódzkichBałut,
ofiarąnędzytudzieżnieustannejżandarmskiejkurateli.Pierwszyznich
mógłżyćpoludzku,miałpotemuwarunki-podczasgdydrugi…
szkodawogólegadać.NiemcygnębiliPolakówjakonaród.Alewzaborze
pruskimistniałymożliwościpostępugospodarczegoi-wśladzatym-
społecznego.
15AdamKrzyżanowski,WiekXX,Warszawa-Kraków1947.
84
