Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Aspektyteoretyczneimetodologicznepracy
41
Wzwiązkuztypowymireakcjamibohatera,narratoralubadresatanarracji
naelementy,którestanowiąwynikprzełamaniaprawregulującychbytfikcyj-
negoświata,należypodnieśćkwestięnormalnościprzedstawionegowutworze
fantastycznymstanurzeczy.Otóżnormalnośćtajestjednostkąwzględną–Hco
innegobędzieznaczyćdlaodbiorcyidlaautora,którzyjakojejkryterium
przywołująkształtrzeczywistościempirycznej,acoinnegodlaobserwatorów
«zzewnątrzDstworzonegoświata,dlaktórychstanowionakryteriumjedyne”.
88
Normalnośćświatafikcjifantastycznejpodlegagradacji:
Przełamanie[...]dotychczasowychprawświatatekstuzakładajednocześniewprowa-
dzenienowychregułiHpowiadomienie”onichzarównobohaterów,jakiadresata.Stąd
wystarczyczasem,abyprzełamanietakiewydarzyłosiętylkoraz,acałyświatprzybiera
odmiennąpostać.Wtokuakcjizdziwieniewięcczyinnereakcjepostaciwyrażonebędązwykle
tylkowpewnejczęściutworuoperującegofantastyką.Wmiarętokunarracjipostępuje
bowiemprocesprzyzwyczajaniasię(ibohaterów,iadresata)dozmiennychregułświatafikcji.
Podstawowewyznacznikifantastykizanikająjakgdybywtekście,lecztrwającałyczas
bezpośrednieskutkiwprowadzonegowcześniejzabiegu;uprawomocnionazmianaregułHnor-
malności”wświecieprzedstawionym.89
Kwalifikacjakonwencjiprzedstawieniowejniejestmożliwaprzezprzyrów-
nanieskładnikówfikcjidzieładorzeczywistościempirycznej.Wgręwchodzi
wyłączniekonfrontacjadoświadczeniaodbiorczegozkonkretnymtekstemna
zasadzieporównaniatekstów
90,którenależądotegosamegolubpodobnego
zbioru.Najwłaściwszymukłademodniesieniadlafantastycznegoświatafikcji
literackiejifilmowejniejestświatrealny,alejegoodzwierciedlenieisposób
organizacjiwstrukturzedziełfantastycznych.
91Tatezaznajdujeaprobatę
A.Smuszkiewcza,którykonstatuje:
Jeśliwdanymutworzefantastycznymwszelkiefenomenysąprzejawemingerencjisił
nadprzyrodzonych,toświatfantastyczny,zbudowanynatakichpodstawach,wymagaod
odbiorcyuznaniagozarzeczywistyiodbieraniaztakimsamymnastawieniem,jakiezwykle
towarzyszylekturzetekstówrealistycznych.92
WsposóbodmiennyoddotychczasowychujmujefantastykęgrozyRyszard
Handke.Wprawdziesytuujeonhorrorpomiędzyfantastykąbaśniową(wujęciu
uczonegojesttobaśńmagiczna)orazsciencefiction,aleistotęformułydostrzega
wreprezentacjiHprzerażającejmanifestacjitranscendencji”.Ohorrorzepisze:
Operujeprzedstawieniemintruzjipierwiastkaniezawisłegodoznanegoporządkubytu
realno-doczesnego,atakżewpewnejmierzenadprzyrodzonego,znajdującegooparcieiswoistą
reglamentacjęwwierzereligijnej.Naruszenieporządku,rebeliajesttotalna,choćzawsze
88A.Zgorzelski,Fantastyka,Utopia.Sciencefiction...,op.cit.,s.128.
89Ibidem,s.134.
90Ibidem,s.136.
91Por.:R.Handke,Polskaprozafantastyczno-naukowa.Problemypoetyki,Wrocław1969oraz
W.Ostrowski,TheFantasticandtheRealisticinLiterature,HZagadnieniaRodzajówLiterackich”
1966,z.1.
92A.Smuszkiewicz,Zaczarowanagra.Zdziejówpolskiejfantastykinaukowej,Poznań1982,
s.56.
