Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Powrótspołeczeństwaobywatelskiegododyskursunaukowegoipolitycznego
29
Społeczeństwoobywatelskieściślewiązałosięzbudowaniemtożsamości
państwnaszejczęściStaregoKontynentu.Dotyczytonietylkookresupo
upadkumuruberlińskiego,kiedywpaństwachEuropyŚrodkowo-Wschod-
niejzaczęłysiękształtowaćnoweporządkiustrojowe,aletakżeczasów
wcześniejszych,gdywblokuwschodnimpowstawałyśrodowiskaniezależne
iopozycyjne,postulującedogłębnązmianęsystemową5.
Kontekst,wktórymdoszłodoodrodzeniakoncepcjiiideispołeczeństwa
obywatelskiegospowodował,żenabrałoonoistotnegoznaczeniawproce-
siedekodowaniaprzeobrażeńdemokratycznych.Społeczeństwoobywatel-
skiebyłonietylkohasłeminarzędziemśrodowiskopozycyjnych,aletakże
stawałosięichcelem–tylkowpaństwiedemokratycznymspołeczeństwo
obywatelskiemożesięwpełnirozwinąć,ajednostkiposiadająniezbędne
gwarancjeautonomicznegofunkcjonowania.Właśnienatympoluzarysowuje
sięistotnyzwiązekmiędzyspołeczeństwemobywatelskimademokracją.Na
tympoluwidaćtakżegłębięrelacjiłączącychspołeczeństwoobywatelskie
zpaństwem.Wświetlepowyższychrozważańwydawaćbysięmogło,żespo-
łeczeństwoobywatelskiejestantagonistąpaństwaiobejmujetylkoobszary
działalnościpozapaństwowej.Faktyczniejednak,chociażdzisiajnadalczęsto
społeczeństwoobywatelskieprzeciwstawianejestpaństwu,tojednakwujęciu
historycznymdychotomiapomiędzypaństwemaspołeczeństwemobywatel-
skimmiałacharakterbardzościsłyiwyraźnieokreślony–społeczeństwo
obywatelskieniebyłobowiemprzeciwnikiempaństwarozumianegowsposób
generalnyjakoorganizacjapolitycznaspołeczeństwa.Wyraźneprzeciwsta-
wieniespołeczeństwaobywatelskiegopaństwudotyczyłotylkotychsytuacji,
gdywpaństwiefunkcjonowałreżimograniczającyniezależnośćiautonomię
jednostek,odrzucającyprawaiwolnościczłowieka,przedkładającyinteres
państwaponadinteresjednostek–zewspółczesnejperspektywypaństwa
teokreślićmożnawspólnymmianemniedemokratycznych.Ztegowłaśnie
powodudefiniowaniespołeczeństwaobywatelskiegomacharakterkonteksto-
wy,toznaczyuzależnionejestodkontekstuinterpretacyjnego,sytuacjidanej
wspólnoty,naktórąskładająsięwszczególnościuwarunkowaniapolityczne,
społeczne,historyczne,gospodarczeorazkulturowe6.
5
PodkreślatosłusznieBronisławGeremek.Jegozdaniemopozycjawpaństwachbloku
wschodniegoodnajdywaławpojęciuEuropyŚrodkowej,aletakżewpojęciuspołeczeń-
stwaobywatelskiegoideologiczneorazretorycznenarzędzieidentyfikacyjne.Właśnie
dziękitemunarzędziumożliwebyłowyodrębnienietychpaństwwewnątrzobozukomu-
nistycznego,atakżeoddzielenieichodZwiązkuRadzieckiego.B.Geremek,Tożsamość
EuropyŚrodkowej.Złudzeniairzeczywistość,[wo]K.Michalczyk(oprac.),RozmowywCastel
Gandolfo.TomII,Warszawa–Kraków2010,s.269.
6
R.Więckiewicz,dz.cyt.,s.25.
