Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
Słowowstępne
AzjąPołudniowąitraktowanymszerokoBliskimWschodem.Geografia
izwiązanazniąpolitykazostaławdecydującysposóbukształtowana
poprzezdoświadczeniahistoryczneibędącyjejowocembagaż.
Zperspektywyhistorycznejpaństwa,któredominowałynadWyżyną
Irańską,rozciągałyswojewpływynabogateiżyznerówninyMezopotamii
iAzjiŚrodkowej.AżdoXVIIIwiekuprojekcjasiłyIranuorazanalizybez-
pieczeństwaodnosiłysiędoosiwschodnio-zachodniej-zjednejstro-
nybyłatopotęgaosmańska,zdrugiej-indyjskieimperiumWielkich
Mogołów.Jednakwrazzpojawieniemsięmocarstweuropejskichośta
przybrałacharakterpółnocno-południowy.Zasprawąekspansjirosyj-
skiejnapółnocyorazbrytyjskiejwIndiachzasięgirańskiegoimperium
orazjegozdolnośćoddziaływania,cotworzyłotakzwany„światper-
ski”,byłysystematycznieograniczaneipowstrzymywane.Przezwięk-
szośćdwóchostatnichstuleciIrantworzyłkrytyczną„strefęgraniczną”
pomiędzyrywalizującymimocarstwami-Rosją(apóźniejZwiązkiem
Sowieckim)iWielkąBrytanią,anastępnieStanamiZjednoczonymi,któ-
rezczasemprzystąpiłydowalkiowpływyikontrolępolityczną.Takie,
anieinnerealiageopolitycznesystematycznieograniczałyzdolność
Iranudomanewruwregionie.Miałyonerównieżniebagatelnywpływ
napercepcjęirańskichdecydentówpolitycznych,którzypocząwszy
odXIXwiekupróbowalizrzucićzsiebieimperialnejarzmoiodzyskać
regionalnąpozycję.
Dopierozmianawdwubiegunowychrealiachgeopolitycznychda-
łaIranowinowenadziejeiszansęnazrealizowaniemarzeńopowro-
ciedozłotejepoki.UpadekZwiązkuSowieckiegow1991rokuotworzył
regionAzjiŚrodkowejiKaukazuPołudniowegonanową„WielkąGrę”,
wktórejIranstałsięaktywnym,aniebiernym,uczestnikiem.Osławiona
„GlobalnaWojnazTerrorem”,najpierwuruchomionawAfganistanie
w2001roku,anastępniewIrakuw2003roku,wznaczącymstopniu
wpłynęłanaregionalnąarchitekturęsił.Nadwóchosiach,tojestpół-
noc-południeiwschód-zachód,Iranbyłwstaniewykorzystaćodwrót
tradycyjnychstruktursiłyizająćtampozycję,któraniemiałasobierów-
nychodXVIIIwieku.RepublikaIslamska,wniemniejszymstopniuniż
poprzedzającejąmonarchie,liczyłanautrzymanieswoichwpływów
wregionie.Bezwątpienia„imperialnaspuścizna”stanowiważnyelement
myśleniairańskichdecydentów,zarównoprześladując,jakiinspirując
ichambicje.
AliM.Ansari
UniversityofStAndrews
