Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
CzęśćI–Funkcjewoli
powodów.Popierwsze,wolaodnosisiędoideiwolności,takjakrozumdo
ideiprawdy,atymczasemstarożytnawolnośćdotyczyławyłącznieciała,
anieducha:wolnybyłtenkto,wprzeciwieństwiedoniewolnika,mógł
zmieniaćmiejsceswojegopobytu.Podrugie,wolaodnosisiędoprzyszło-
ści,aponieważwstarożytnościobowiązywałacyklicznakoncepcjaczasu,
władzaumysłuodnoszącasiędoprzyszłościniebyłapotrzebna.
Nieznaczytojednak,iżfilozofiagreckaniezauważyłainiepróbowała
opisywaćtychfenomenówludzkiegodoświadczenia,któremyokreślamy
„wolą”.ZdaniemArendt,najpełniejuczyniłtoArystoteles,aukutyprzez
niegotermin„proairesis”jestpoprzednikiempojęcia„woli”,oznaczabo-
wiemwybórwsensieopowiedzeniasięzajednązmożliwości.Pojęcie
„proairesis”zostałopóźniejwjęzykułacińskimzastąpioneprzez„libe-
rumarbitrium”,czylizdolnośćdodokonywaniawolnegowyboru,roz-
strzyganiapomiędzyrzeczamijednakowomożliwymiidanyminaminsta-
tunascendi,jakopotencjalności.Podstawowaróżnicamiędzy„proairesis”
a„liberumarbitrium”jesttaka,iżtemupierwszemuterminowinietowa-
rzyszyłajeszczejakakolwiekwzmiankaowolnościczywolnejdecyzji.Kie-
dyzatemdoszłodopołączeniaproairesiszwolnością?ZdaniemArendt,
stałosiętouprogunaszejeryzasprawąrodzącegosięwtedychrześcijań-
stwainowożytnegostoicyzmu.Wtedytozostałaodkrytawola,aodkrycia
tego–niezależnieodsiebie–dokonaliśw.PawełiEpiktet.Pełnyjednak
opistejwładzyumysłuzostałdokonanyjeszczekilkawiekówpóźniej.Je-
goautorembyłśw.Augustyn,dlategoArendtnazywago„pierwszymfilo-
zofemwoli”(Arendt,1996,s.126).
ApostołPawełiEpiktetbylisobiewspółcześni.Obajżyliwzhellenizo-
wanymImperiumRzymskim,ztymżepierwszybyłjegoobywatelem,
adrugiwyzwoleńcem(byłymniewolnikiem).Mówilitymsamymjęzy-
kiem,choćpierwszybyłżydem,apotemchrześcijaninem,adrugi–sto-
ikiem.Łączyłaichnatomiastpewnamoralnasurowość.Obajpiętnowali
intelektualneelityswoichczasów:Paweł–faryzeuszy,aEpiktet–filozo-
fówstoikówiakademików,wytykającim,żeniepostępujązgodnieztym
czegonauczają.
PunktemwyjściarozważańEpiktetabyłostarożytnezałożenie,że
wszyscyludziepragnąszczęścia,azadaniemfilozofiijestrozpoznawanie
sposobówjegoosiągnięcia.PrzyczymdlaEpiktetabycieszczęśliwym
oznaczałoprzedewszystkimniebycienieszczęśliwym,anieszczęśliwym
czyniączłowiekanietylewydarzeniazewnętrzne,ileichwewnętrznyod-
biór.Takwięcczłowiekmożeuchronićsięprzedbyciemnieszczęśliwym
poprzeznarzuceniesobiewłaściwegostosunkudowydarzeńzachodzą-
