Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
nietylkohandlem,aletakżemającąwyraźnywpływnaprodukcjęróżnychtowarów.Rozwójhandlu
skupionegonacyklicznieorganizowanychjarmarkach,targachmiejskichoraznastaledziałających
składachczynajróżniejszychsklepikach(któregwałtowniezaczęływypełniaćtkankisiedemnasto-
wiecznychmiasteuropejskich5),wymusiłkoniecznośćrozwijaniakomunikacjiicałejzwiązanejznią
infrastruktury,którasłużyłazarównomanufakturom,kupcom,jakirzeszomklientów.Przeobraże-
niomulegałytakżemiejskieuliceiplacehandlowe,któredostosowywanodonowoczesnychpo-
trzebprzyspieszającegohandlu.
Ówczesnejmyślioświeceniowejskupionejnahandluiprodukcjiprzyświecałowielepięk-
nychisprawiedliwychspołecznieidei,któreniezawszebyłymożliwedosprawnegourealnienia
wposzczególnychkrajach,którychrozwójgospodarczyorazsamomyślenieoświeceniowebyło
naróżnychpoziomach.Ekonomiczno-gospodarczehasłaniosłyjednakzesobądużyładunekkon-
struktywnegopodejściadopotrzebbudowaniastrukturwolnegorynku.Kreowanoróżnepomysły
wspierająceprzedsiębiorczość,zestawianozesobąkrajewceludokonaniaanalizgospodarczych,
któreobokpochwałniosłytakżezesobąpytaniaproblematyczneczywyraźnąkrytykęodnoszą-
cąsiędonajróżniejszychrozwiązań.Napierwszymmiejscustawianoprzedewszystkiminicjatywę
społeczną,którapowinnaskupiaćsięnajaknajwiększymdziałaniugospodarczympowołującymdo
życiazarównoprodukcję,jakihandel.Podkreślanorolęprzemysłuihandlukrajowegonietylkona
rynkuwewnętrznym,aleimiędzynarodowym.Niektóreosiemnastowieczneopracowaniadotyczące
rozwojugospodarkipoprzezprodukcjęihandelniosłyzesobąjużhasłabliskiekapitalizmowi6,któ-
regopełneobliczeukażesięwwiekunastępnym:(...)handelprzyniósłrewolucjęwsamymnatura
rzeczy;biednizaczęlipracować[...]dlapieniędzyiżyć,jaktomówimy,zpracywłasnychrąk(...)7.Już
wpierwszejpołowieXVIIIwiekuzachodnioeuropejscyznawcygospodarkizdawalisobiesprawę
ztego,żewrozwojurynkówkrajowychimiędzynarodowychważnejestumiejętnełączenieproduk-
cjizhandlemorazodpowiedniezarządzanie.Taktoopisywano:(...)handelzawartyjestgeneralnie
w:1.Produktachiprodukcjikrajowejoraznaeksportnazagranicę2.Wysyłkachinawigacji.3.Na-
szymwłasnymdomowymzużyciutowarówiimportowanychzzagranicy.4.Zatrudnieniuludziwna-
stępstwietegowszystkiego,awszczególnościwpracynarzeczzarządzanianimi(...)8.Dążeniado
aktywizacjirzemieślniczejspołeczeństwapotrafłybyćtematemaktówprawnych.W1700rokuwy-
danowAngliikrólewskąustawęobardziejefektywnymzatrudnianiuubogichpoprzezzwiększanie
manufakturtegokrólestwa9.
Nowoczesnepodejściedoroligospodarkiwspołeczeństwieniezawszebyłomożliwe,ponie-
ważkoniecznebyły:wiedzatechniczna,kapitałumożliwiającyzakładanieorazprowadzeniewarsz-
tatów,umiejętnościsprawnegozarządzaniaorazodpowiedniedziałaniapolitycznekreująceprze-
strzeńdorozwojuhandlu.Tymsamympodkreślanokoniecznośćinicjowaniaiwspieranianowych
działańgospodarczychzarównoprzezmożnowładców,jakipolityków,szlachtęorazmieszczan,
ponieważtotaostatniaklasaspołeczna,jakwyraźniepokażeXIXwiek,wykażesięnajwiększąde-
terminacjąwbogaceniusiępoprzezrozwijanieprzemysłuikupiectwa.Takklasęśrednią,opisano
wosiemnastowiecznejencyklopediiDiderotapodhasłem–luksus:(...)ciwśrednimstanie,między
ludemaszlachtą,składającysięzluksusowychrzemieślników,finansistówihandlarzyorazprawie
wszystkichtych,którzyzajmujądrugiemiejscewspołeczeństwie,pracująnieustannie,abypod-
nieśćsięzprzeciętnejsytuacjidolepszej(...)10.
Podnoszono,żezaangażowaniepaństwaispołeczeństwawkrajowągospodarkępozwala
zaspakajaćpotrzebyobywateli,bezkoniecznościniekorzystnegoekonomicznienapływutowarów
5
6
7
8
9
10
Tamże,s.53.
Niektóreosiemnastowiecznerozwiązaniahandloweiprodukcyjnebyływtamtychczasachnatyleinnowacyj-
ne,żezperspektywynaszychczasówmogąsłuszniesprawiaćwrażeniedziałańonaturzekapitalistycznej.Nie
zmieniatojednakfaktu,żeniemiałyonejeszczetakiejformyjakąznamyzXIXwieku.Wartojednak,analizując
szczególniegospodarkęeuropejskądrugiejpołowyXVIIIwieku,budowaćpewneostrożneskojarzeniazkapi-
talizmem.Podobnierzeczujmujem.in.Braudel(BraudelFernand,Grywymiany.Kulturamaterialna,gospodar-
kaikapitalizmXV–XVIIIwiek,tom2,PaństwowyInstytutWydawniczy,Warszawa2019,s.209-210.)
DefoeDaniel,APlanoftheEnglishCommerce,London1728,Oftradeingeneral,s.48.
Tamże,s.74.
ShollSamuel,AShortHistoricalAccountoftheSilkManufactureinEngland,London1811,HistoricalAccount,s.35.
DiderotDenis,D’AlembertJean,L;Encyclopédie,autrementnomméleDictionnaireraisonnédessciences,des
artsetdesmétiers,tomIX,1765,hasło:luksus(luxe),s.768.
