Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
4.TYPOLOGIEPRZYSŁÓW
4.TYPOLOGIEPRZYSŁÓW
Wliteraturzeprzedmiotuistniejewielesposobówporządkowania,systematyzacji
przysłów,choćżadenznichniejestdoskonały(por.propozycjePermiakowa,Čube‑
licia,Kekeza,Karadśicia,Krzyżanowskiegoiin.).Tradycyjnieistosunkowoczęsto,
zewzględunaswojąprostotę,stosujesiętypologięalfabetyczną,którejsłabąstroną
jestoddalenieodsiebiewariantówtegosamegoprzysłowiazaczynającychsięodróż‑
nychliter.Typologiaencyklopedycznaporządkujeprzysłowiawedługsłówklu‑
czowych,copozwalanazestawienieparemiiopodobnejstrukturzeleksykalnej,lecz
innychsensach,natomiastrozprasza,oddalaodsiebiete,którewyrażająpodobnemyśli.
Historięprzysłowiapozwalapoznaćtypologiamonograficzna,którasegregujefor‑
macjezewzględunamiejscelubczasichzapisania,ewentualnienazbieracza,jednakjej
mankamentemjestpowtarzaniesiętychsamychparemiiwróżnychmiejscach.Podob‑
nąwadęmatypologiagenetyczna,któraporządkujemateriałparemiologiczny
zewzględunajęzykinaród,wktórympowstał.Wieluzwolennikówmatypologia
tematyczna(wedługpólsemantycznych),którasystematyzujeprzysłowia,kieru‑
jącsięichpodobieństwempodwzględemtreści,jednakzewzględunato,żetatreśćjest
częstoróżnorodnaiwieloznaczna,niełatwojestznaleźćjednolitekryterium.JosipKekez
(1984:59-61,1991)proponujewydzielenietakichpólsemantycznych,jak:historycz‑
ne,etnologiczne,filozoficzne,politologiczne,socjologiczne,psychologiczne,religijne,
antropologiczne,moralne,profesjonalne,kalendarzoweiin.
KryteriumpodziałuproponowanegoprzezJulianaKrzyżanowskiegosąposiadane
przezprzysłowiacechy,napodstawiektórychwyróżnia:
1.przysłowiawłaściwe(alegoryczne,obrazowe,dydaktyczne,trwałeipowszechne);
2.gnomy,aforyzmy,apoftegmaty(powszechne,małozmienne,dydaktyczne);
3.przysłowiakalendarzowe(niesąpowszechneiniezawszealegoryczne);
4.przysłowiadialogowe;
5.welleryzmy;
6.przysłowiatopograficzne(omiastach,miasteczkachiwsiach);
7.przysłowiageograficzne-dotycząopiniiosąsiednichnarodachiowłasnymkraju
(Krzyżanowskired.1969,VIII-XIII).
Specyficznymrodzajemprzysłów,zaliczanychprzezJulianaKrzyżanowskiego
dogeograficznych(Krzyżanowskired.1969,I,XIII),sąpriamele,mającenpostaćwier‑
szykaludowego,połaciniezwanegopraeambulum,poniemieckupriamel,uprawianego
wwiekachXIIdoXV,wyliczającegowadymiast,krajów,ludów,akończącegosięfor‑
mułką,żewszystkotorazemnicniejestwarte”(Krzyżanowski1994,2:124);wymie‑
niająccharakterystycznewłaściwościnarodów,światazwierzątiobiektów,wypowiadają
sądwartościujący,posługująsięporównaniemigradacją,uzyskującintensyfikacjęcech,
upodobańiskłonnościróżnychnacji.
SerbskiparemiologRadulMarković(1991:34-41),wzorującsięnatypologiiTvrtka
Čubelicia,dzieliprzysłowiana:
1.PraBe,potpuneposloBice(właściwe,kompletne);
2.Nepotpune,nepraBeposloBice(niewłaściwe,niekompletne);
31
