Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku

Sławomir Kościelak

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-7865-013-3

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Rok wydania:

2012

Liczba stron:

518

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Kościelak, Sławomir. Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku. Red. . Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2012, 518 s. ISBN 978-83-7865-013-3

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Kościelak, S.

T1 Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku

PB Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

PP Gdańsk

YR 2012

SN 978-83-7865-013-3

Bibliografia BibTex:

@Book{ 70017, author = "Kościelak, Sławomir", editor = "", title = "Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku", publisher = "Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego", year = "2012", address = "Gdańsk", isbn = "978-83-7865-013-3" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Kościelak, Sławomir

ED -

TI - Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku

PB - Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

CY - Gdańsk

PY - 2012

SN - 978-83-7865-013-3

ER -

Netografia (standard APA):

Kościelak, Sławomir. Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku [baza danych online] Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2012 [dostęp: 06 05 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/katolicy-w-protestanckim-gdansku-od-drugiej-polowy-xvi-do-konca-xviii-slawomir-koscielak-70017.

reformacja, katolicyzm, Gdańsk, protestantyzm, Kontrreformacja

Gdańsk, jeden z najważniejszych ośrodków gospodarczych i kulturalnych tej części Europy, w wyniku reformacji stał się w XVI wieku miastem protestanckim. W mieście pozostał jednak pewien margines ludności katolickiej, przywiązanej do tradycyjnej re...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-7865-013-3

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Rok wydania:

2012

Liczba stron:

518

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Wykaz skrótów10
Przedmiot i cel badań12
Wstęp12
Literatura przedmiotu15
Źródła20
Uwagi techniczne i podziękowania26
Rozdział 1. Etapy luteranizacji Gdańska w XVI wieku28
Sytuacja religijna w mieście na przełomie XV i XVI wieku. Przyczyny reformacji w Gdańsku28
Przebieg pierwszych wystąpień reformacyjnych w latach 1518–152635
Reformacja utajona – sukcesy działalności Pankratiusa Klemmego (1526–1546)45
Reformacyjny przełom w Gdańsku – ustanowienie wolności wyznaniowej (1546–1557)52
Ugruntowanie protestanckiego porządku w mieście (1557–1577)59
Rozdział 2. Kościół katolicki w Gdańsku około 1580 roku – raport punktu wyjścia70
Miejsce w strukturze lokalnego kościoła – przynależność diecezjalna, archidiakonalna i dekanalna Gdańska przed 1580 rokiem. Parafie dekanatu gdańskiego70
Sieć parafialna na terenie miasta i jego terytorium wiejskim w późnym średniowieczu oraz jej wymuszone reformacją przemiany w XVI wieku72
Zachowane w Gdańsku instytucje kościelne – ich stan i możliwości wykorzystania około 1580 roku74
Obiekty sakralne w ręku katolików w Gdańsku około 1580 r. – ich stan i możliwości wykorzystania83
Liczebność i przekrój społeczny gdańskich katolików u schyłku XVI wieku. Kondycja religijna wiernych91
Wczesna kontrreformacja w Gdańsku: od (biskupów) Drzewickiego do Karnkowskiego. Metody, koncepcje, skuteczność95
Rozdział 3. Kontrreformacja i reforma Kościoła w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku. Sukcesy i porażki katolickiej ekspansji do wnętrza miasta102
Działalność biskupa Hieronima Rozrażewskiego – kierunki kontrreformacji i reformy Kościoła w Gdańsku u progu epoki potrydenckiej102
Procesy o Kościół Mariacki107
Próby odzyskania innych kościołów parafialnych w mieście115
Ustanowienie świątyni zastępczej – Kaplicy Królewskiej117
Próba założenia wewnątrz miasta placówki jezuickiej, jezuickie kapelanie (wikariaty) i stacje misyjne w Gdańsku121
Dominikanie – odnowa klasztoru. Liczebność i zadania konwentu. Obiekty klasztorne i sakralne – innowacje, wykorzystanie129
Zakon Zbawiciela (brygidki i brygidianie) – odnowa klasztoru. Liczebność i zadania konwentów. Obiekty klasztorne i sakralne – innowacje, wykorzystanie135
Karmelici – odnowa klasztoru. Liczebność i zadania konwentu. Obiekty sakralne – innowacje, wykorzystanie145
Próby odnowienia klasztoru franciszkanów oraz osadzenia w Gdańsku innych zakonów151
Rozdział 4. Prawne uwarunkowania egzystencji katolików w Gdańsku154
Uwarunkowania prawne sprzed reformacji154
Pozycja Kościoła i katolików w Gdańsku po zwycięstwie reformacji. Podstawy prawne. Dostęp do organów władzy, członkostwa w cechach i obywatelstwa. Ograniczenia w sprawowaniu kultu155
Jurysdykcja kościelna na terenie miasta. Jurysdykcja miejska wobec katolików164
Próba przechwycenia prawa patronatu nad klasztorem brygidek171
Egzekwowanie jurysdykcji miejskiej na terenie klasztornych jurydyk174
Problem jurysdykcji nad Biskupią Górką178
Realizacja prawa małżeńskiego. Gdańszczanie przed konsystorzem gdańskim180
Katolicka posługa na rzecz pensjonariuszy szpitali i skazańców w świetle przepisów prawnych200
Inne prawne aspekty funkcjonowania Kościoła w Gdańsku202
Rozdział 5. Własność i dochody Kościoła w Gdańsku w XVII i XVIII wieku204
Uposażenie ziemskie gdańskich instytucji kościelnych204
Nieruchomości w mieście należące do gdańskich instytucji katolickich: grunty i domy207
Nieruchomości w mieście należące do pozamiejskich instytucji katolickich: grunty i domy218
Podsumowanie zasobu nieruchomości katolickich instytucji w Gdańsku226
Działalność gospodarcza w jurydykach228
Kapitały i lokaty gdańskich instytucji kościelnych na kontach Kamlarii232
Kapitały i lokaty pozagdańskich instytucji kościelnych na kontach Kamlarii238
Problem dziesięciny241
Zwyczajowe subsydia i wypłaty z kasy miejskiej (fundacji) – stałe świadczenia na rzecz katolików ze strony luteran242
Subsydia jednorazowe. Jałmużna. Darowizny testamentowe245
Opłaty za czynności duszpasterskie247
Zarząd nad majątkami kościelnymi w mieście249
Rozdział 6. Posługa duszpasterska w kościołach parafii gdańskiej w świetle ksiąg metrykalnych252
Wezwanie i granice parafii w XVII–XVIII wieku. Podział na okręgi filialne w 1718 r252
Proboszczowie257
Wikarzy w parafii gdańskiej267
Rozdział 7. Inne formy duszpasterstwa i działalności religijnej. Wspomaganie z terenu podmiejskich osad304
Msze i nabożeństwa. Kazania. Procesje304
Katolickie bractwa religijne w mieście310
Kult świętych, literatura religijna, dewocjonalia316
Szkoły katolickie na terenie miasta318
Szpitale, opieka charytatywna wewnątrz miasta322
Wsparcie z podmiejskich osad – domy zakonne323
Wsparcie z podmiejskich osad – szkolnictwo332
Wsparcie z podmiejskich osad – szpitale337
Wsparcie z podmiejskich osad – bractwa religijne338
Rozdział 8. Katolicka społeczność w Gdańsku w XVII i XVIII wieku342
Liczebność – dynamika wzrostu ludności katolickiej w Gdańsku. Rozmieszczenie katolików w obrębie gdańskiego zespołu miejskiego342
Elity – w kręgu gdańskich patrycjuszy347
Elity – funkcjonariusze pozamiejskich urzędów publicznych350
Elity – zamożni kupcy i armatorzy (aspirujący do Trzeciego Ordynku)357
Obywatele – członkowie miejskiego pospólstwa (kupcy, rzemieślnicy)360
Obywatele – artyści, muzycy, przedstawiciele wolnych zawodów367
Charakterystyka katolickiego plebsu w Gdańsku (służba domowa, inne zawody)374
Mieszkańcy katolickich jurydyk377
Emigranci i przybysze z odleglejszych krajów378
Szlacheccy rezydenci z Prus Królewskich i Rzeczypospolitej381
Katolicka szlachta cudzoziemskiego pochodzenia385
Rozdział 9. Koegzystencja z protestancką większością miasta388
Tumulty i religijne spory388
Paszkwile i inwektywy. Przejawy uprzedzeń, niechęci, nienawiści. Zachowania i opinie: negatywne – pozytywne399
Problem konwersji na katolicyzm i z katolicyzmu na protestantyzm405
Więzi rodzinne i towarzyskie między katolikami a protestantami414
Kooperacja gospodarcza i kulturalna, wspólne interesy, zamówienia, sprawy majątkowe i sporne (m.in. posagi brygidek), sąsiedzkie współżycie420
Gesty dobrej woli, wspólne akcje dobroczynne424
Miejsce katolików w protestanckim Gdańsku428
Podsumowanie428
Modele protestancko-katolickich stosunków w miastach Rzeszy i Prusach Królewskich (Polsce) – próba porównania434
Bibliografia444
Spis tabel482
Indeks osób484
Katholiken im protestantischen Danzig von der 2. Hälfte des 16. Jahrhunderts zum Ende des 18. Jahrhunderts (Inhaltsangabe)504

EtapyluteranizacjiGdańskawXVIwieku

reformacyjnychzobszaruNiemiecnaobszarPrusKrólewskich45.Dlaubogich

mieszkańcówpodgdańskichprzedmieśćoznaczałaonaprewencyjnezniszczenie

przezwładzemiastaichdomostwicałegodobytku,następniezaś-dlacałego

miasta-oblężenie(1520)46.Obokwojnyzzakonemkrzyżackimtliłasięjeszcze

naBałtykuwojnaHanzyzDanią(1522),kładącsięszczególnymcieniemnastosun-

kachgospodarczychpółnocnejEuropy47.Natakzarysowanymtlebliskiekontakty

ekonomiczneikulturalnezobszaremRzeszyNiemieckiej(teostatnienp.przez

wyjazdymłodzieżynastudiadoNiemiec,wtymdoluterańskiejWittenbergiczy

Lipska48)umożliwiłyzwłaszczawdużychośrodkachPrusKrólewskich(przede

wszystkimwGdańsku)błyskawiczneprzeszczepieniereformacyjnychnowinek49.

BaządlareformacjiwGdańskuiszerzej,wPrusachKrólewskich,stałosięzatem

szerokopojętemieszczaństwo50.

Przebiegpierwszychwystąpieńreformacyjnychwlatach1518-1526

WGdańskureformacjapojawiłasięnajwcześniejwskalicałegoKrólestwaPolskiego.

Niedokońcawiadomo,czyrzeczywiściezapoczątkowałjąkaznodziejawkościele

św.PiotraiPawła,dominikaninzmiejscowegokonwentuizpochodzeniagdańszcza-

nin,JakubKnade.Wedługniektórychrelacjistałosiętowroku1518,wbliżejjednak

nieokreślonymmiesiącu.Istotnewjegowystąpieniumiałobyćnietylezłamanieprze-

zeńślubówczystościiposłuszeństwaizwiązaniesięzniewiastązzamożnejrodzi-

nygdańskiejRohböse,Anną51(coostateczniezdarzałosięwnieformalnejpraktyce

Kościołaiwcześniej),coodwołaniesiędokrytycznegowobecKościoławystąpienia

45M.Biskup,„Wojnapruska”czyliwalkaPolskizzakonemkrzyżackimzlat1519-1521,Olsztyn1991,

s.307-314,331.KrzyżaccynajemnicywystępowalitujednakpodhasłaminzszyciapłaszczaNajświętszej

PannyMaryi”-czytaj-odnowieniapaństwazakonnegoKrzyżaków.

46M.Bogucka,Przemianyspołeczne…,s.226.

47Zarównozpowodujednej,jakidrugiejwojnywładzeGdańskapróbowałynałożyćnagdańskiedu-

chowieństwospecjalnąkontrybucję.Naskutekinterwencjiówczesnegooficjałapomorskiegoigdańskie-

go,JakubaLongusa,niedoszłojednakdotego.Patrz:P.Czaplewski,Wykazoficjałów…,s.19.

48Por.StudentenausOst-undWestpreussenanausserpreussischenUniversitaetenvor1815.Anhand

dergedrucktenMatrikelnbearb.u.herausg.vonH.Kenkel,[w:]SonderschriftendesVereinsfuerFamilien-

forschunginOstundWestpreussene.V.,Nr46,Hamburg1981,atakżestarszapracaH.Freytaga,DieBezie-

hungenDanzigszuWittenberginderZeitderReformation,ZdWG,H.XXXVIII,1898,s.12-15.Frey-

tagwyliczałconajmniej28gdańszczan,którzydomomentufaktycznegowybuchureformacjiwmieście

(1522)studiowaliwsamejtylkoWittenberdze(idem,s.101-105).

49M.Bogucka,Przemianyspołeczne…,s.229.Patrzteż:eadem,LuteraGdańsk.Społeczneprzesłanki

zwycięstwaluteranizmuwGdańskuwXVIw.RGd,t.XLIII,1983,z.1,s.55.

50M.Biskup,OpoczątkachreformacjiluterańskiejwPrusachKrólewskich,nKwartalnikHistorycz-

ny”1993,z.4,s.102-103.

51Zob.m.in.W.Domansky,AnnaKnade,dieErstewestpreussischePfarrfrau,nHeftezurWestpreus-

sischenKirchengeschichte”

,H.4,Danzig1904,s.1-15;P.Simson,WannhatderDanzigerPriesterJakob

Knothegeheiratet?,MdWG,Jg14,1915,H.1,s.2-4;S.Bogdanowicz,Kościółśw.PiotraiPawła…,s.39.

Brak wyników

Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra