Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Nieograniczonawładzaszlachcicapolskiegowjegoposiadłościach
Wzwięzłymujęciupozycjipolskiegoszlachcica,wepoceodXVwi
niemalbezzmianażporeformykońcaXVIIIwi,wyróżnićmożemytrzy
zasadniczepłaszczyznyrozważańiPierwsza,niezbędnadlazrozumienia
pozycjiszlachcicarezydującegowswoimmajątku,toproblemgeneral-
nejpozycjiprawnejipolitycznejszlachtywpaństwiepolsko-litewskimi
Chodziwięctuopozycjęszlachcicajakoczłonka„narodupolitycznego”
wRzeczypospolitej,codawałomutakżesilnąpozycjęwjakiejkolwiek
kwestiispołecznejczyprawnej,wiążącejsięzjegowładaniemwłasnymi
włościami,jegopozycjąwżyciucodziennym,rozumianymniezwyklesze-
roko
3
iKwestiadrugatopozycjaprawnaszlachcica,przedewszystkim
zpunktuwidzeniaadministracyjnegoisądowego,wjegodobrach,wjego
dworze,awięcwobecjakiegokolwiekautorytetu„zewnętrznego”–wo-
becorganówpaństwa,Kościołakatolickiego,sądówiWreszciekwestia
trzeciadotyczyroliisposobujejwykonywaniaprzezszlachcicamającego
wistociepełnięwładzywobeckogokolwiekżyjącegowgranicachjego
dóbrszlacheckich,zewentualnymiograniczeniami(niezawszeprzestrze-
ganymiwpraktyce!)naludnychdworachpolskichmagnatów,jeżelicho-
dziłoostosunekmagnatadojegosłużbyczywspółpracowników,którzy
byliurodzonąszlachtąi
Przypomnijmytukrótko,żeodpoczątkówwiekuXV(awpewnejmie-
rzejużodczasówrządówLudwikaWęgierskiego)polskaszlachtauzy-
skiwała,główniewtokuostrychsporówwepoceWładysławaJagiełły,
całąserięprzywilejówgwarantującychgłówniejejbezpieczeństwoosobi-
ste,ochronęprzedsamowoląkrólewską,sądową,atakżeochronędóbr
szlacheckichprzedbezprawnymikonfiskatamimajątków
4
iPrzywileje
XV-wiecznestworzyłypodstawyformalne,naktórychoparłasięnastęp-
niewalkaszlachty–zwycięska–oprzekształceniaformalnemonarchii
polskiej,anastępnieRzeczypospolitejpolsko-litewskiejwmonarchię
elekcyjnązograniczonąwładząkrólewskąiPozostawiającprzecieżów
dobrzeznanymechanizmrządówtzwidemokracjiszlacheckiej,umocnio-
nejwlatachpierwszegowielkiegobezkrólewiapowygaśnięciupolskich
3PoriistotneustaleniaSiGrodziskiego,Lesdevoirsetlesdroitspolitiquesdela
noblessepolonaise,„ActaPoloniaeHistorica”,opiciti,si163–176i
4Wchodziłytuoczywiściewgrętakżeprzywilejeograniczającezakressłużbywojsko-
wejszlachtyorazprzywilejepodatkowe,poriogólnieoprzywilejachXV-wiecznychSiSal-
monowicz,Lanoblespolonaisecontrel’arbitrairedupouvoirroyal.Lesprivilègesjudicia-
iresdelanoblesse,„RevueHistoriquedeDroitFrançaisetEtranger”,voli72:1994,1,
pi21–29i
