Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
odlatsiedemdziesiątychXXwieku.Pierwszyznichmiałbysięrozwinąćnagrunciemodernizmuzdominującąkonwencjąrealistyczną,gdziecentralnastrukturautworu
opartajestnaopowiadaniuiarystotelesowskiejpoetyce.Tematami,jakieuruchamiałbytenparadygmat,miałybybyć:afroamerykańskifolklor,indywidualnawędrówka
iodkupienie,częstołączonezzaangażowaniempolitycznymidyskursemnacjonalistycznym.DiawaraszukakorzenitejtradycjiwpisarstwieRichardaWrighta,Ralpha
EllisonaczyChesteraHimesa,ajejegzemplifikacjąwkiniemiałybybyć:dziełoMelvinaVanPeeblesaSweetSweetbackBaadaaasssSong(1971)orazpóźniejszefilmy
nowegoczarnegorealizmu.DrugądominantąstylistycznąrozpoznanąprzezDiawarejestpostmodernistycznysymbolizm,któryłączysięzgłębokąafroamerykańską
religijnością,instytucjamiwielopokoleniowejspołeczności,poszukiwaniemtożsamościipracąpamięci.Jegogenezynależyszukaćwafrykańskichtradycjach
diasporycznychwrazzichnielinearnymtraktowaniemczasuiprzełamaniemzachodniejperspektywylogocentrycznej,dziękiuprzywilejowaniutradycjioralnej.
PoczątkiemtegorodzajuwizualnejwrażliwościmiałbybyćcałkowiciewymykającysiękonwencjomgatunkowymfilmBillaGunnaGanjaandHess,ajego
kontynuatorkamimiędzyinnymiJulieDashiKathleenColins[5].
InnymtropempodążaTommyL.LottwtekścieANo-TheoryofContemporaryBlackCinema(1991);niestarasięonwypracowaćstabilnejimodelowejteorii
czarnegokina,leczraczejwskazywaćjejsłabościirozszerzaćpolerozumienia,czymmogłobybyćwobliczutożsamościgranicznychczytransgresyjnych,
przekraczającychdychotomięczarne–białe.Tradycjąteoretycznąipraktykąartystyczną,którawychodzijegozdaniempozatenimpas,jestpołudniowoamerykańskie
TrzecieKino(TercerCine),wyrastającezwarunkówkolonialnych,zbliżonychdodoświadczenianiewolnictwa.Tenruchintelektualnyzwracałsiękuwalcepolitycznej
ipraktycespołeczno-rewolucyjnej,odsuwającnabokkwestiepartykularnychtożsamości,comożemogłobypomócwodświeżeniuzastałychdebatwStanach
Zjednoczonych.Lottzwracarównieżuwagę,żeczarnaestetykanierozwinęłasiędostateczniewformie,jakąjestfilmfabularny,leczzaznaczyławyraźnieswoją
odrębnośćwmediumtelewizji,zprzyległymidoniejgatunkami.
OsobnymproblememwprzypadkukinaAfroamerykanówjestproblematyzacjakategoriiwidza:jakiepozycjeonzajmuje,wjakisposóbustanawiałbysięonwobrębie
strukturyaparatukinematograficznego,jakieprzyjemnościodbiorczebyłybydlaniegodostępneczywreszciejaknastępowałbyutakiejpublicznościprocesidentyfikacji?
NaprzełomielatosiemdziesiątychidziewięćdziesiątychwybuchłykontrowersjewokóładaptacjipowieściAliceWalkerKolorpurpury(1985)StevenaSpielberga,
związanezprzedstawieniemprzemocy,jakiejdopuszczalisięczarnimężczyźniwobeckobiet.Wielumęskichkrytykówuznałowtedytenobrazzakrzywdzący,wpisujący
sięwdługąhistorię„kastracjimęskiejczarności”przezrasistowskie,białeHollywood.PolemizującaztymikrytykamipublikacjafeministkiJacquelineBobonatemat
kobiecychwidzówiichidentyfikacjizfilmemSpielbergaskomplikowałatędyskusjęidopuściładogłosunowychaktorów,jakimibyłyczarnekobiety.Okazałosię,
żeczęstoużywanezamienniepojęciawidzafroamerykański/widzopozycyjnywdomyśleoznaczałypoprostumęskichwidzówiniebrałypoduwagęróżnorodnych
sojuszyzawieranychnaprzykładprzezkobietyczyspołecznościLGBT.Byćmożedyskusjataodsłoniłarównieżniedostatkisformułowanejwlatachdziewięćdziesiątych
teoriikrytycznej,któraniepotrafiłastworzyćkategoriipodmiotuafirmującegoisprawczego,takiego,któryniebyłbyofiarąlub,przeciwnie,świadomympolitycznie
krytycznymrewolucjonistą.
***
Zdecydowaliśmysięskupić,choćnieortodoksyjnie,nafilmachinurtachopowiadającychokondycjiAfroamerykanóworazprzeznichtworzonych.Stądwniniejszym
zbiorzenieznajdziemyszczegółowychomówieńfilmówwyreżyserowanychprzezbiałychtwórców,choćtytułytakiejakAmistad(1997)StevenaSpielbergaczySłużące
(2011)iGetonUp(2014)Tate’aTayloraoscylująwokółproblemówpodejmowanychprzezkinoafroamerykańskie.WyjątkiemnatymtlejestDjango(2012),
analizowanywtekstachMichałaBobrowskiegoiSebastianaSmolińskiego.FilmQuentinaTarantinotojednakkluczowyprzykładfilmubiorącegoudziałwdebacienad
nurtemwspółczesnegokinarewizjonistycznego.
Ramyczasoweantologiiwyznaczają:zjednejstronyokresklasycznegokinahollywoodzkiego(1927-1963),zdrugiejzaśostatniedokonaniatwórcóważdoroku2013
inagrodynafestiwaluSundancedlapierwszejczarnoskórejreżyserkiAvyDuVernay.Dopoczątkówkinaafroamerykańskiego,gdyzaczęłosięonoformowaćjakoosobna
kategoriaznacząca,sięgajątekstyPatrycjiWłodekiEwyDrygalskiej,któreprezentująstopniowątransformacjęodstereotypowychujęćrasywkiniegłównegonurtu
ażdowybuchupopularnościzjawiskablaxploitationwlatachsiedemdziesiątychi,jakrozpoznajewswoimesejuAndrzejPitrus,awangardowegonarracyjnego
eksperymentu–GanjaandHess(1973)BillaGunna.KlasyczneHollywood,zwłaszczazaśjegodwiedekady:latapięćdziesiąteisześćdziesiąte,orazpojawieniesię
autorskiegokinatworzonegoprzezAfroamerykanówzdefiniowałysposobyprodukcji,problematykęistrategieodbiorufilmuafroamerykańskiego.Sytuującesię
wopozycjidokinowychreprezentacjiAfroamerykanówwpoprzednichdekadach,blaxploitationotworzyłorynekdlaczarnejwidowniiczarnychfilmowców,stającsię
punktemodniesieniadlakolejnychtwórców.KarolKućmierziPiotrMirskibiorąnaswójfilmoznawczywarsztatfilmografietakdobrzerozpoznawalnychpostaci,jak
SpikeLeeorazAlleniAlbertHughes,którychdziełastanowiądziśkanonkinematografiiafroamerykańskiej.Okinienowegoczarnegorealizmuzdwóchwzajemnie
dopełniającychsięperspektywpisząLudwikaMastalerziAndrzejAntoszek,mapującyobszarysystemowychnierównościekonomicznychimarginalizacjitworzących
miejskiehipergettaAmerykizobrazowanewhoodmovies.DotwórczościkulturowejAfroamerykanów,wjejdwóchnajbardziejwpływowychobszarach–muzykihip-hop
ijazzu,odwołująsiętekstyMaciejaStasiowskiegoiPiotraDobrego.PawełFrelikiMichałBobrowskisięgajązkoleidokinagatunków,odnajdującinteresującąnas
problematykęrasyireprezentacjiwnieoczywistychkonwencjachwesternuisciencefiction.MechanizmomoznaczaniaInnościwHollywoodprzeciwstawiaćsiębędą
afroamerykańscyfilmowcytworzącywobszarachamerykańskiegokinaniezależnego.Tożsamośćipowiązanezniąkwestieustanawianiahistoriisąosiątekstów
GrzegorzaStępniakaiEwyDrygalskiej,analizującychnurtyBlackQueerCinemaoraztwórczościczarnychkobiet-reżyserek.Niniejszaksiążkapoświęcarównieżosobny
rozdziałautorstwaRobertaZontkazjawiskuczarnejkomediisytuacyjnej,copozwalanaukazaniedynamikireprezentacjirasowychirelacjispołecznychwprzyległym
mediumtelewizyjnym.
Podczaskonceptualizacjinaszegopomysłunaantologięuznaliśmy,żeprezentacyjnycharaktertomuniepowinienograniczaćsięwyłączniedoakademickichdociekań
operującychwyspecjalizowanymsłownikiem.Dowspółpracyzaprosiliśmywięczarównofilmoznawców,jakimłodychkrytykówfilmowych,którychkrzyżującesię
perspektywyorazmodelepisanianajlepiejnaszymzdaniemwydobywająpopularnyikrytycznywymiarkinaamerykańskiego.Wniniejszymtomieznajdująsięwięc
zarównotekstystrictenaukowe,metodycznieopracowującedanezjawiskafilmowe,jakiteocharakterzebardziejpublicystycznym,odwołującesiędotradycjikrytyki
filmowej.Zdecydowaliśmysięnatakiwybór,mającnauwadzenietylkoczytelnikaakademickiego,alei„zwykłych”kinofilóworazpasjonatów,rozpoznającsiebie
samychnaobydwupozycjach.Niniejszaantologianaszymzdaniemodsłaniaspectrummożliwościpisanianatematkinaafroamerykańskiego:odtekstówbadawczych,
teoretyzującychpofilmoznawczeformalneanalizyorazpróbyprzekroczeniatradycjikrytykifilmowejkupopkulturowejformie.
Wybraneprzeznaswątkiniewyczerpująwcałkowitymstopniutematukinematografiiafroamerykańskiej;kolejnibadaczekinaikrytycyzpewnościąpodejmąsię
szczegółowychanalizpionierskiejtwórczościOscaraMicheauxzokresukinaniemego,fenomenukomediiafroamerykańskiejczydziałalnościniezależnejformacji
czarnychfilmowcówznanejjakoUCLARebellionlubSzkołazLosAngeles.Dokonująckoniecznejselekcjitematówiwątków,zdecydowaliśmysięwybraćte,które
wnajlepszyinajbardziejprzystępnysposóbzobrazujągłównewątkiiproblemyobecnewdyskursieotymkinie:kwestiereprezentacji,stereotypu,autentyczności,
marginalizacji,stylu,autorstwa,politykęasymilacjiisegregacji,próbydekonstrukcjirasy,historii,pamięciikanonu.
