Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
dystrybucjairecepcjamogąbyćuznanezamiarodajne,jeślichodzioobrazspołecznegoprzyzwolenianatematykęrasową,araczejjegobrak.Szczególnieinteresujący
jestprzykładIntruza,bowiemCorman–królniezależnychprodukcjiznanyprzedewszystkimzniskobudżetowychhorrorów,tanichsciencefictionibikermovies
(ironicznienazywanychhitandrun)–poruszyłwnimproblempodobnydotegozZabićdrozda.Niesłuszneoskarżenieogwałtipróbalinczusątuzwieńczeniem
rasistowskiejnagonkiogarniającejprowincjonalnemiasteczko,stającewobliczuprawdesegregacyjnychwprowadzanychwszkołachśrednich.Intruzzostałzresztąoparty
napowieściCharlesaBeaumontainspirowanejzdarzeniamiz1956rokuzClintonwstanieTennessee,którenastąpiłypowyrokuSąduNajwyższegoz1954roku
wsprawieBrownvs.UrządSzkolnictwa(BoardofEducation)[42].Film–nietypowopoważnywreżyserskimiproducenckimdorobkuCormana–mocnymiśrodkami
ibezłagodzeniatematupokazującyszaleństworasizmu,wywołałkontrowersjejeszczewczasiezdjęć,ponieważgrającyepizodyczneidrugoplanowerolemieszkańcy
SikestonwstanieMissouri,gdziekręcono,nieznaliszczegółówscenariusza.Gdyodkryliprawdziwąfabułę,podadresemekipyposypałysiępogróżki,cododatkowo
utrudniłorealizację.ReżyserniemógłteżzdobyćakceptacjiPCA,będącejprzepustkądoszerokiejdystrybucji,cospowodowało,żebędącpierwszymfilmemCormana
zrobionymz„głębokiegopolitycznegoispołecznegoprzekonania”[43],stałsięteżjegonajwiększąfinansowąporażką.
Długadrogadoprzełomu
Postaciązarazemprzekraczającą,jakiutrwalającąstereotypyrasowebyłSidneyPoitier,pierwszyczarnoskóryaktor,któryosiągnąłwHollywoodpozycjępodobnąbiałym
gwiazdorom.Jegospektakularnakarieraokazałasięzarazemprzełomowa,jakiparadoksalna,coznalazłowyrazzwłaszczapodkonieclatsześćdziesiątych,gdy
wcześniejszeuwielbieniewśródafroamerykańskiejpublicznościzostałozastąpionekrytykązestronykręgówafroamerykańskichintelektualistów,dystansującychsię
odserwilistycznegowobecbiałychemploiPoitiera.Jakwyglądaładynamikaobecnościtegoaktoranahollywoodzkichekranach?Jegopierwsząroląkinową,poprzedzoną
stosunkowokrótkimdoświadczeniemteatralnym,byłoBezwyjścia(NoWayOut,1950,reż.JosephL.Mankiewicz),filmpełennapięcia–nietylkorasowego
–kontynuującytradycjęwspomnianychdziełz1949roku.Poitiergrawnimlekarzazmuszonegosytuacjąikodeksemetycznymdooperowaniabiałegorasisty,który
umieranastole.Jego–wyznającypodobnepoglądy–brat(RichardWidmark),dążącdozemsty,doprowadzadozamieszekrasowychwmieście.Odrazuwtejpierwszej
roliPoitierwszedłwtyp,zktórymbyłpóźniejutożsamianyizapoczątkowałserięrólokreślanychjako„bezpłciowe,bezradne,asymilacyjne”[44].DoktorBrooksjest
bowiemwłaśnietakim„akceptowalnymczarnym”–eleganckim,wykształconym,mówiącympoprawnąangielszczyznąbezśladówdialektu,slangubądźakcentu,pełnym
godnościioddania,alenieagresywnym,cofającymsięprzedprzemocą,nawetgdy,jakwfinale,zagrożonejestjegożycie.Takiebyłyteżkolejnegraneprzezniego
postacie–GregorywSzkolnejdżungli(BlackboardJungle,1955,reż.RichardBrooks),uczeńliceumwsytuacjikonfliktustającypostroniedobregonauczyciela(Glenn
Ford),TommywNaskrajumiasta(TheEdgeoftheCity,1957,reż.MartinRitt),oddającyżyciezabiałegoprzyjaciela(JohnCassavettes)[45],NoahwUcieczce
wkajdanach(TheDefiantOnes,1958,reż.StanleyKramer).Finałtegoostatniegofilmu,wktórymNoah–więzieńwcześniejskutyzbiałymJohnem(TonyCurtis),wraz
zktórymzbiegłztransportu–maszansęuciecprzedpościgiem,alerezygnuje,byzostaćzesłabszymtowarzyszem(choćniełączyichjużłańcuch),wzbudziłniechęć
czarnoskórychwidzów[46].Widzącporazkolejnyczarnegobohaterapoświęcającegosiędlabiałego,odrzucilifilm(chociażwcześniejtoJohnrezygnujezdrogi
nawolność,byratowaćNoaha).
Interesującynatymtle(choćniecozbytteatralny)jestRodzynekwsłońcu(RaisinintheSun,1961,reż.DanielPetrie),adaptacjasztukiLorraineHansberry.Filmten
–jakojedenznielicznychobrazówoczarnoskórych–poruszakwestietakiejakposzukiwanietożsamościwychodzącepozakrągStanówZjednoczonychoraz,związane
ztym,ruchyintelektualneobecnewśródAfroamerykanów.Chodzituozwróceniesięwstronędziedzictwaafrykańskiego,aleteżojegoadekwatnośćwamerykanskiej
rzeczywistości,cojestukazanewfilmiejakodyskusyjne.Dominującymproblemem,którysiętupojawia,jestkwestiaintegracjiiasymilacji,tymrazempokazana
zperspektywyczarnych–rodzinygłównegobohatera,WalteraLee(SidneyPoitier),którawfinaleprzeprowadzasiędolepszej,czyli„białej”dzielnicydomków
jednorodzinnych,mimodemonstrowanejprzeznowąspołecznośćniechęci.Finałfilmujestbardzoniejednoznaczny.PodobniejakzakończeniaBezwyjściaiNaskraju
miastasugerujebowiemgotowośćpewnegomęczeństwaczarnychwimięzdobyciaakceptacjibiałych.
Wpóźniejszychobrazach,bywspomniećtylkoWcieniudobregodrzewa(ThePatchofBlue,1965,reż.GuyGreen),Polnelilie(LiliesoftheField,1963,reż.Ralph
Nelson)iZgadnij,ktoprzyjdzienaobiad,PoitiercorazbardziejwchodziłwtypToma,cobudziłonarastającąniechęć.Niepopularnośćtakichpostaciwśród
afroamerykańskiejpublicznościosiągnęłakulminacjępodkonieclatsześćdziesiątych,wrazzpublikacjąesejuCliffordaMasonaWhyDoesWhiteAmericaLoveSidney
PoitierSo?Masonpisał,żePoitier„grywałdobrychchłopcówwabsolutniebiałymświecie,niemającychżony,ukochanej,pomagającychbiałemuczłowiekowi
rozwiązywaćjegoproblemy”[47].Jużjednakwcześniej„asymilacyjonistyczne”emploiPoitierabywałokrytykowane,wtymtakżeprzezdrugiegonajbardziejznanego
Afroamerykaninaówczesnejbranżyrozrywkowej,czyliHarry’egoBelafonte.OdrzuciłonrolęwPolnychliliach–właśnietę,którawefekcieprzyniosłaPoitieraOscara
–słusznieskądinądzwracającuwagę,żebohater,Homer,„nicnieoferuje[...],nikogoniecałuje,nikogoniedotyka,niemakultury,niemahistorii,niemanic”
[48],asamąfabułęokreśliłjako„niezagrażającąkulturze”.
Krytykatawydajesięsłuszna,zwłaszczagdyspojrzysięnaniązdzisiejszejperspektywy.JednocześniejednakwystarczysamozestawienieścieżekkarieryPoitiera
iBelafonte,byzrozumieć,żeczarnoskóryaktorniemiałszansnapowodzeniewinnymemploi.HollywoodbowiemotworzyłoPoitierowidrogędoniebywałegosukcesu
zwieńczonegoOscarem,aleibezwzględnieograniczyłojegotalent.Nawetpolatachwidać,żebyłaktoremwyjątkowowręczuzdolnionym,mogącymudźwignąć
większośćrólmęskich,jakiepojawiałysięwówczesnymkinieamerykańskim.Grałnaturalnieiswobodnie,bezzbędnejnadekspresjiimaniery,awięcwsposób
uniwersalny,którysprawdziłbysiętakżedzisiaj,azarazemprawdziwieporuszająco,wnikającwistotęswychpostaci,pokazującichczłowieczeństwo,krzywdę,targające
nimikonflikty.NawetkrytycznyMasonzauważa,żeniebyłowHollywoodaktora,którywnosiłbynaekrantylegodności[49].DopewnegostopniaPoitierowiudawało
sięwięctalentemprzeważaćschematyskrytewscenariuszach.Zarazemjednak,chcącwogólegrać,musiałprzyjmowaćroletakie,jakiemogłyznaleźćakceptację
publiczności.HarryBelafontetakichpostacigraćniechciał,azkoleipreferowaneprzezniegohistorie–naprzykładŚwiat,ciałoiszataniOddsAgainstTomorrow
(1959,reż.RobertWise)[50]–nieznajdowałyszerokiejakceptacji.Bohaterowietychfilmównietylkonienadstawialidrugiegopoliczka,aleiniewahalisię–natyle,
nailetobyłowogólemożliwewówczesnymkinie–przedagresjąfizycznąwymierzonąwbiałych.WpostapokaliptycznymfilmieMacDougalla,wktórymludzkość
możeiwyginęła,alewgłowachtych,którzyzagładęprzeżyliprzetrwałyzinternalizowaneregułysegregacjiras,wsymbolicznejscenieRalph(Belafonte)wyładowuje
złośćnabiałymmanekinieiwyrzucagoprzezokno.WOddsAgainstTomorrowreagujeatakiemnasłowne,rasistowskiezaczepkizestronybiałegopartnera,zktórym
dokonujenapadu.
Jegokarierafilmowasięwięcnierozwinęła,boniebyłoscenariuszy,którebyprzyjmował.Belafontejednak(takżemniejutalentowanyaktorsko)„mógłsobie
pozwolićnadyskryminację[przezprzemysłfilmowy]ponieważbyłniezwyklepopularnympiosenkarzem”,idlategokonsekwentniewierzył,żefilmypowinny
„prowokować,aniepocieszać”[51].Poitierbyłwinnejsytuacji.Niezaprzeczalnąprawdąjestjednak,żetowłaśnieon–omalżesamodzielnie–zmieniłnastawienie
publicznościdoAfroamerykanównaekranie,właśniehołdującjejoczekiwaniom,aletakżeleczącjejniektóre–wynikającezestereotypów–lęki.Niechęć,któraprzyszła
podkonieclatsześćdziesiątychzestronyjegowłasnejspołeczności,wynikałaprzedewszystkimztego,żeTompoprostuspełniłjużswojąrolęjakoodpowiedź
naliberalizującesięHollywoodiniebyłonaniegowięcejzapotrzebowania,zwłaszczawśródafroamerykańskiejpubliczności.MimożePoitierbył„krytykowany
zagrywanieakceptowalnychczarnych,jegoekranowaobecnośćpomogłaprzygotowaćbiałąpublicznośćzarównonaintegrację,jakinawyłącznie»czarne«filmy”
[52],chociażbypopularnyjużwkolejnejdekadzienurtblaxploitation.Tadroga–międzydoktoremBrooksemzBezwyjściaaVirgilemTibbsemzWupalnąnoc
–musiaławięczostaćprzebyta.
PANTibbs
Blaxploitationprzyniosłozupełnieinnywizerunekczarnychmężczyzn–trudnowyobrazićsobieprzepaśćwiększąniżtamiędzyJohnemPrentice’emzeZgadnij,kto
przyjdzienaobiadaSweetbackiemzfilmuVanPeeblesa.Wkiniegłównegonurtuzapostaćprzejściowąmiędzynimi–jużradykalniezrywającąznadstawianiem
drugiegopoliczka,alejeszczenieradykalnieagresywną–możnauznaćVirgilaTibbsa.TenczarnydetektywzPółnocy,zestanuPensylwania,odwiedzającmatkę
naPołudniu,wMissisipi,zostajearesztowanywzwiązkuzmorderstwem.Jestcałkowicieprzypadkowympodejrzanym–ozatrzymaniudecydujewyłączniejegorasa.
Szybkojednakzostajenietylkozwolniony,aleteż–napolecenieswegoszefazPensylwanii–przydzielonydopomocylokalnym,raczejnieudolnym,policjantom.Jego
partneremstajesięszeryfGillespie(nagrodzonyOscaremRodSteiger).Pretekstowafabułasłużyprzedewszystkimanalizieprzebiegającychnawielupłaszczyznach
podziałów–zarównorasowych,jakitychmiędzyPółnocąaPołudniem.SzczególnieistotnestajesięzaznaczanieswejpodmiotowościprzezTibbsawpierwszejczęści
filmu.Napoczątku,nawetgdyjużwiadomo,żeteżjestpolicjantem,bializwracająsiędoniego„chłopcze”(boy)–określeniempogardliwiestosowanymwstosunku
doafroamerykańskichmężczyznnaPołudniu,niezależnieodichwieku–lubpoimieniu.Wpewnymmomenciebohaterdobitniezaznacza,żewPensylwaniimówią
doniego„PANTibbs”.Tawłaśniekwestiadałatytułkolejnemufilmowiztąpostacią–NazywamsięTibbs(TheyCallMeMisterTibbs!,1970,reż.GordonDouglas),
