Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
stwaLitewskiego-CesarskiegoUniwersytetuWileńskiego.Sprawowałonnau-
kowąpieczęnadwszystkimitypamiszkółutworzonegopodówczaswileńskiego
okręgunaukowego
46.Najegokuratorawyznaczonoks.AdamaJerzegoCzarto-
ryskiego,którycieszyłsięszczególnymzaufaniemwłodarzaRosji
47.Stolica
Litwystałasiępodówczasbezwątpieniajednymznajaktywniejszychintelektu-
alnieśrodowisknabyłychziemiachpolskich.WedługTadeuszaTurkowskiego
nwszereguogniskżyciaduchowegopolskiegoporozbiorachWilnowypełniło
zadaniaszczególnieważne.Skupiwszywswoichmurachuniwersyteckichnaj-
lepszesiłynaukowekraju,uratowałoidoprowadziłodorozkwituruchnaukowy
epokistanisławowskiej.Rządzącszkolnictwemolbrzymiegookręgu,zabezpie-
czyłooświatęwduchunarodowympierwszejgeneracjiporozbiorowejnaLitwie
iRusi.Zarównowpracynaukowej,jakwtwórczościartystycznejzaznaczyłsię
udziałWilnawybitny”
48.
PodobneprzekonaniewyrażarównieżAlinaWitkowska,pisząc,iżstolica
LitwyodegrałapodówczaswielkąrolęnAtenpolskich”dziękitemu,żewjej
murachistniałatanieocenionauczelnia.Badaczkadodaje,żetowłaśniezasprawą
prężniedziałającegouniwersytetumiastoprzeżyłonapoczątkuXIXw.swoje
spóźnioneoświecenie
49.DałonWilnuwieluwybitnychintelektualistów,
46Byłotopokłosiezapoczątkowanejw1802r.reformyoświatyImperiumRosyjskiego,które
podzielonezostałonasześćokręgównaukowych.Ichcentrastanowićmiałyuniwersytety,pełniące
rolęnietylkoszkółwyższych,aleiinstytucjizarządzającychoświatąwcałymokręgu.Ichwe-
wnętrznaautonomiabyłajednakograniczona-kontrolęsprawowałnadnimikurator,będący
zarazempośrednikiempomiędzyuniwersytetemaMinisterstwemOświeceniaPublicznego.Jed-
nymzewspomnianychsześciuokręgównaukowychbyłokręgwileński,wktóregoskładwchodzi-
ło8guberni:dwietzw.litewskie(wileńskaigrodzieńska,którepowstaływ1801r.przezpodział
gubernilitewskiej),mińska,witebska,mohylewska,kijowska,wołyńskaipodolska.Późniejrząd
rosyjskizacząłokrawaćwileńskiokręgnaukowynarzeczokręgówrosyjskich:wroku1818dochar-
kowskiegookręgunaukowegoprzekazanoguberniękijowską,awroku1824dookręgupetersbur-
skiegoprzyłączonogubernięmohylewskąiwitebską.Wartoteżpamiętać,żewtymsamymczasie,
w1819r.,odLitwy(ściślej:zpowiatutelszewskiegowguberniwileńskiej)zostałoderwanyjedy-
nylitewski(należącydoLitwyWielkiej)paswybrzeżamorskiego:Połągaiokolice;przyłączono
godogubernikurlandzkiej(zob.E.Aleksandravičius,A.Kulakauskas,Podwładzącarów.Litwa
wXIXwieku,tłum.B.Kalęba,Kraków2003,s.70-73).
47Litwawokresiekuratorstwaks.AdamaCzartoryskiegobardzowielezyskała.Wlatach
1803-1820pokryłasięnajgęstsząwcesarstwierosyjskimsieciąszkółpoczątkowych.Dlaprzy-
kładu,w1803r.naLitwiebyło70szkółpoczątkowych,349nauczycielii10140uczniów,wroku
1820zaśtakichszkółbyłojuż430,nauczycieli983,auczniów21174.Uczonoteżprzeważnie
popolsku,atylkowyjątkowo,itowniższychklasach,politewsku(danestatystyczneza:J.Och-
mański,HistoriaLitwy,Wrocław1990,s.202).
48T.Turkowski,Nieznanemateriałyhistoryczno-literackiewarchiwumZawadzkichwWil-
nie.OsobneodbiciezeSprawozdańPolskiejAkademiiUmiejętności,t.XXXVI,nr10,Warszawa
1931,s.16.
49A.Witkowska,RówieśnicyMickiewicza.Życiorysjednegopokolenia,Warszawa1998,
s.26-33.
19
