Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
granica.Wkażdymraziewwielumiejscachpodlegaonazatarciu.Świadectwemtegosą
choćbyDymynadBirkenauSewerynySzmaglewskiej-objęteprzezKazimierzaWykę
formułąnpograniczapowieści”92,orazopiniahistoryka,KrzysztofaDunin-Wąsowicza,
któryrozważająckwestiękorupcjizałogiSSwAuschwitz,stwierdza:
PisałotymprzekonywającoTadeuszBorowskiwswoichopowiadaniachoświę-
cimskich,pełnychniezwykłegorealizmuibędącychwgruncierzeczybardziej
pamiętnikiemniżliterackimopisem
93
.
Wpodróżydoźródełpolskiejliteraturylagrowejniesposóbteżpominąćźródełob-
cojęzycznych.
1.1.Instytucjaobozukoncentracyjnego
Poszukiwanymzałożycielskim,pośrednioprzyczyniającymsiędonarodzinlite-
raturylagrowej,dokumentemjestrozporządzeniez28lutego1933rokuonochronie
naroduipaństwa”,uchwaloneprzezrządRzeszyiogłoszoneprzezprezydentawtrybie
rozporządzeniazważnościąnatychmiastową.Rozporządzenietostanowiłopodstawę
doustanowieniainstytucjiaresztuochronnego(Schutzhaft),pełniącegonietylefunkcję
deiureprewencyjnąiwychowawczą(rzekomoprzysposabiającądonuczciwejpra-
cy”),ile-jaksięszybkookazało-przedewszystkimrepresyjnąieksterminacyjną94.
Odsamegopoczątkunaresztyochronne”stanowiłyśrodekpolicyjny,niepodlegający
92
KazimierzWyka:Pograniczepowieści.nTwórczość”1946,z.2,s.145-150.
93
KrzysztofDunin-Wąsowicz:Ruchoporuwhitlerowskichobozachkoncentracyjnych1933-1945.
Wyd.2.Warszawa1983,PaństwoweWydawnictwoNaukowe,s.188.Wpoczątkowymokresiefunk-
cjonowaniaobozów,kiedynieistniałyjeszczeopracowanianaukowe,podstawowymźródłemwiedzy
naichtematbyłyzapisyosób,którymudałosięzobozuwydobyć.Wprawdziewrazzupływemczasu
zaczęłypojawiaćsięmonografienaukowe(zarazemuwyraźniłasiędychotomia:subiektywnewspo-
mnienia,literaturaversusujęciaobiektywne,naukowe),znaczącejednakjestto,żeautoramiwielu
spośródnich,wpolskimpiśmiennictwienawetwiększości,sąbyliwięźniowie.ObokDunin-Wąso-
wiczaprzykładowowymieńmyTadeuszaCieślaka(monografistęobozuSachsenhausen),Stanisława
Dobosiewicza(Mauthausen-Gusen),WandęKiedrzyńską(Ravensbrück),TeodoraMusioła(Dachau)
czyMieczysławaMołdawę(Gross-Rosen).Autorzycizzasadywłączajądozebranegomateriałutak-
żewłasnewspomnienia,dla-jaktoujmujejedenznich-nodtworzeniaizachowaniapełniejszego
obrazużyciaobozowego”(TadeuszCieślak:Oranienburg-Sachsenhausen.Hitlerowskieobozykon-
centracyjne1933-1945.Warszawa1972,KsiążkaiWiedza,s.9).
94
Odwołujęsiętutajdoustaleńzawartychwnastępującychopracowaniach:EugenKogon:DerSS-
-Staat.
DasSystemderdeutschenKonzentrationslager.
t
t
tti
l
FrankfurtamMain1946,EuropäischeVerlagsan-
t
i
,
i
l
stalt,s.38-52;CzesławPilichowski:Hitlerowskieobozyiośrodkiprzymusowegoodosobnieniaorazich
rolawrealizacjiprogramuludobójstwaizagładynarodupolskiego,[w:]Obozyhitlerowskienaziemiach
polskich1939-1945.Informatorencyklopedyczny.Zespółautorsko-redakcyjnyCzesławPilichowski
[iin.].Warszawa1979,PaństwoweWydawnictwoNaukowe,s.11-84;HeinzKühnrich:DerKZ-Staat.
DiefaschistischenKonzentrationslager1939bis1945.Berlin1980,Dietz;KrzysztofDunin-Wąsowicz:
Ruchoporu...,dz.cyt.,s.24-47(rozdz.Systemiorganizacjahitlerowskichobozówkoncentracyjnych);
FranciszekRyszka:Państwostanuwyjątkowego.RzeczosystemiepaństwaiprawaTrzeciejRzeszy.Wyd.
3popr.iuzup.Wrocław1985,ZakładNarodowyim.Ossolińskich,s.353-373(rozdz.„Aresztochron-
ny”iobozykoncentracyjne);ZygmuntMańkowski:Obozyhitlerowskie-Majdanek-Lubelszczyzna,
[w:]Majdanek1941-1944.Podred.TadeuszaMencla.Lublin1991,WydawnictwoLubelskie,s.19-24;
WolfgangSofsky:TheOrderofTerror.
TheConcentrationCamp.Przeł.WilliamTempler.Princeton1997,
tti
PrincetonUniversityPress,s.28-43(rozdz.Onthehistoryoftheconcentrationcamp).
30
