Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
Logos,mitiratio
zycjiludzkiegorozumu10.Istotnymelementemmodeluracjonalnościmetafizycznej
jestpojęcietranscendentnegoBoga,którynosiwsobieideęnajwyższejracji.Ra-
cjonalnośćwtymwypadkuwynikazboskiegozałożeniaijakotakajestodzawsze
gotowymarchetypemrzeczywistościprzejawionejwświecie,arolączłowiekapo-
zostajejedynieodkrywanietropówboskiejracjiirekonstrukcjawynikającegozeń
obrazuuniwersum,przyczymcałyprocespoznawczynabieracharakterureligijnego
ijestzwiązanyzdziałaniamiprowadzonymiwperspektywiesoteriologicznej.Ta
zbieżnośćstanowifundamentzałożeniasensownościcałegoświata,ajednocześnie
wyznaczadrogęczłowiekakutranscendencjiabsolutu.Zgodneztymmodelempo-
szukiwanieracjidostatecznejwiązałosięzprzekonaniem,żemożliwejestodnalezie-
niewrzeczywistościsensu,ponieważzostałonwpisanyprzezBogawświatijako
takistałsięwjakiejśmierzedostępnyczłowiekowi.
Natomiastwmodeluracjonalnościscjentystycznejdecydująceznaczeniezyskuje
przekonanie,żesamanaturafunkcjonujewsposóbracjonalny,aczłowiekmożepo-
znawaćjejprawanadrodzeempirycznychdoświadczeń11.Rozumludzkispełniatu
wprawdziejedynierolęświadkapodglądającegonaturę,alejestteżniezbywalnym
warunkiempoznania,gdyżbezniegożadeneksperymentniemógłbysięodbyć.Do
rozważańcytowanejautorkimożnadodać,żezapowiedziątegotypuracjonalności
byłrozkwiteksperymentalnychnaukwXVIiXVIIwieku.Samrozumzostałwów-
czasuznanyzaniewystarczający,awłaściwymnaśladowaniemBogastałsięekspery-
ment,któregowynikimiałyprowadzićnietylkodoodkryciauniwersalnychpraw,ale
takżedoichrozwinięcia.Wtymmodeluracjonalnośćzewzględunaswójempirycz-
nycharakterwyraźnieodróżniasięodracjonalizmu.Jednakżeniekonieczniemusito
prowadzićdokonfliktudrogidoświadczeniairozumu,wtakisposób,jakujmował
toAlfredWhitehead12.Wydajesiębowiem,żedopierosyntezatychdwóchnurtów,
któradokonałasięzasprawąsilnychmotywacjireligijnychizwiązanejznimietyki,
aztakąsytuacjąmamydoczynieniawsiedemnastowiecznymprotestantyzmie,mo-
głazapoczątkowaćpowstanienaukiwobecnymsensie,cowyczerpującoopisałMax
Weber13,azanimRobertMerton14.
KolejnymodelwyróżnionyprzezSkargęiszczegółowoprzedstawionyprzez
BertrandaRussella15,określonyjakoracjonalnośćtechnologiczna,wiążesięzzało-
żeniem,żewsamejnaturzeniemaracji,gdyżjestonazbioremostateczniechaotycz-
10
Skarga1983.
11
Natematnarodzinempiryzmuorazwpływu,jakitennurtwywarłnanowożytnąkoncepcjęracjo-
nalnościnaukowej,zob.teżWalczak2006,s.57–61.
12
Autortakprzedstawiagenezętegokonfliktu:„Przezracjonalizmrozumiemprzekonanie,żedroga
doprawdywiedzieprzedewszystkimprzezmetafizycznąanalizęnaturyrzeczy,którazkoleipozwala
stwierdzić,jaksięonezachowują,jakdziałają.Historycznyzwrotpolegałnacałkowitymporzuceniutej
metodynarzeczbadaniaempirycznychfaktówprzeszłościiprzyszłości.Wreligiioznaczałotonawrót
dopoczątkówchrześcijaństwa,awnaucewezwaniedoeksperymentówidoindukcyjnejdrogirozumo-
wania”,Whitehead1988,s.47.MatoteżswojeodniesieniedodwóchdrógpoznaniaImmanuelaKanta.
13
NatematkoncepcjiracjonalnościwujęciuWeberazob.np.Weber1984;idem1994;por.też
Czarny1990;Olbromski2001,s.153–165.
14
15
Merton1998,s.601–651.
Russell2006.
