Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
Epistemologicznezagadnienianaukoludzkimdziałaniu
ziemniakówzmienisięwinnymkrajulubwinnymczasie.StatystyknieDzmie-
rzył”Delastycznościpopytu”naziemniaki.Ustaliłjednostkowyfakthistoryczny.
Niktrozsądnyniewątpi,żeludziezachowująsięróżniewreakcjinawahania
podażyziemniakówlubjakiegośinnegoproduktu.Każdyprzypisujetymsamym
przedmiotominnąwartość,awartośćprzypisywanajakiejśrzeczyprzeztęsamą
jednostkęmożeulegaćzmianomwzależnościodsytuacji18.
Oprócznaukowcówzajmującychsięhistoriągospodarcząniktniezaryzyko-
wałtwierdzenia,żewdziejachludzkościwystępująjakieśstałezależności.Praw-
dąjest,żewkonfliktachzbrojnychmiędzyEuropejczykamiazacofanymiludami
innychrasjedenEuropejczykmógłsięzwyklemierzyćzkilkomawojownikami
tubylców.Niktjednakniebyłnatylenierozsądny,żebyDmierzyć”wielkośćprze-
wagiEuropejczyków.
Niemożnośćdokonaniapomiaruniewynikazbrakutechnicznychśrodków
służącychustaleniuposzukiwanejwartości,leczzbrakustałychzależności.Gdy-
byprzyczynątegobyłaniedoskonałośćtechniczna,towniektórychsytuacjach
możnabyuzyskaćprzynajmniejprzybliżonywynik.Tymczasemgłównąprzy-
czynąjestto,żenieistniejąstałezależności.Ekonomianiejest–jakwciążpowta-
rzająniedouczenipozytywiści–zacofana,ponieważnieposługujesięmetodami
Dilościowymi”.Ekonomianiejestilościowainiezajmujesięmierzeniem,ponie-
ważniebadawielkościstałych.Danestatystycznenatematzdarzeńgospodar-
czychsądanymihistorycznymi.Mówiąotym,cosięwydarzyłowniepowtarzal-
nymmomenciehistorii.Zdarzeniafizycznemożnainterpretowaćnapodstawie
wiedzyostałychzależnościach,którąuzyskujesięzapomocąeksperymentów.
Zdarzeńhistorycznychniedasięwtensposóbinterpretować.
Historykmożewymienićwszystkieczynniki,którezłożyłysięnaznany
skutek,orazwszystkieczynniki,któreprzeciwdziałałyzaistnieniutegoskutku
imogłygoopóźnićlubzłagodzić.Niemożeonjednakustalićmetodąilościową
relacjimiędzyróżnymiczynnikamiskładającymisięnaokreślonyskutekaich
ostatecznymirezultatami.Tegomożedokonaćtylkodziękirozumieniu.Tylkoza
pomocąrozumieniamożeprzypisaćkażdemuznczynnikówokreślonyudział
wpowstaniuskutkuP.Możnapowiedzieć,żezrozumieniejestwhistoriitym,
czymanalizailościowaipomiarwinnychnaukach.
Technologiapotrafiokreślić,jakamusibyćgrubośćstalowejblachy,żeby
nieprzebiłjejpociskwystrzelonyzwinczesterazodległości100metrów.Może
więcdaćodpowiedźnapytanie,dlaczegoktoś,ktoukryłsięzablaszanązasłoną
oznanejgrubości,zostałrannywskutekpostrzału.Historianiepotrafizpodob-
nąpewnościąodpowiedziećnapytanie,dlaczegomlekozdrożałoo10procent
lubdlaczegowwyborach1944rokuprezydentRooseveltwygrałzgubernatorem
DeweyemalbodlaczegoFrancjamiaławlatach1870–1940konstytucjęrepubli-
kańską.Tegorodzajuzagadnieńniemożnarozstrzygnąćwżadeninnysposóbniż
przezzrozumienie.
Rozumieniedążydotego,bykażdemufaktowihistorycznemuprzypisaćznacze-
niewdziejach.Wposługiwaniusięrozumieniemniemamiejscanaarbitralność
idowolność.Swobodęhistorykaograniczadążeniedozadowalającegowyjaśnienia
18Zob.s.300–301.
