Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Konceptualizacjairozumienie
49
rzeczywistości.Jegodrogowskazemmusibyćposzukiwanieprawdy.Wzrozumie-
niutkwijednaknieuchronnieelementsubiektywności.Zrozumieniehistorykajest
zawszenaznaczonejegoosobowościąiodzwierciedlajegoumysłowość.
Naukiaprioryczne–logika,matematykaiprakseologia–dążądowiedzybez-
względniepoprawnejwmniemaniuwszystkichistotwyposażonychwlogiczną
strukturę,jakąjestludzkiumysł.Naukiprzyrodniczedążądopoznaniaprawdzi-
wegowodbiorzewszystkichistot,któredysponująnietylkoludzkimrozumem,
lecztakżeludzkimizmysłami.Jednorodnośćludzkiejlogikiidoznańzmysło-
wychnadajetymgałęziomwiedzycharakterpoznaniapowszechnieuznawanego
zapoprawne.Właśnietakimizasadamikierująsięwswoichbadaniachfizycy.
Dopierowostatnichlatachzauważylioni,żeichmożliwościsąograniczone,
iporzuciwszywybujałeaspiracjedawniejszychfizyków,odkryliDzasadęnieokre-
śloności”.Dzisiejsifizycyprzyznają,żeistniejąobiekty,którychniedasięobser-
wowaćiżeichobserwacjajestniemożliwazewzględówepistemologicznych19.
Historycznerozumienienigdyniedochodzidorozstrzygnięć,któremusiały-
bybyćprzyjęteprzezwszystkich.Dwajhistorycy,którzycałkowiciezgadzająsię
wsprawachdotyczącychnaukpozahistorycznychorazprzyjmujązaprawdziwete
samefakty,któremożnaustalićnieuciekającsiędozrozumieniaistotności,mogą
sięróżnićwrozumieniudoniosłościtychfaktów.Mogąsięzgadzać,żezdarzenia
a,bicprzyczyniłysiędoskutkuP;jednocześniejednakmogąsięcałkowicieróż-
nićwocenieroli,jakąposzczególneczynnikia,bicodegraływpojawieniusię
rezultatu.Jeślirozumieniemasięprzyczynićdoustaleniarolikażdegoczynnika,
musisięwnimprzejawićwpływsubiektywnychsądów.Oczywiścieniechodzi
tuosądywartościujące,wyrażającepreferencjehistoryka,leczosądydotyczące
istotności20.
Historycymogąsięniezgadzaćzróżnychpowodów.Mogąmiećodmienne
poglądydotyczącetwierdzeńnaukpozahistorycznych;wswoimrozumowaniu
mogąsięopieraćnalepszejlubgorszejznajomościźródeł;mogąsięróżnićco
dorozumieniamotywówicelówdziałającychludziorazstosowanychprzez
nichśrodków.WszystkieterozbieżnościdająsięuzgodnićzapomocąDobiek-
tywnego”rozumowania;możliwejestosiągnięciewichsprawieuniwersalnego
porozumienia.Jeślijednakhistorycyniezgadzająsięcodosądówoistotności,
znalezienierozwiązania,któremoglibyprzyjąćwszyscyrozsądniludzie,jest
niemożliwe.
Metodynaukowenieróżniąsięcodoswojejistotyodmetodstosowanych
nacodzieńprzezzwykłychludzi.Naukowieckorzystaztychsamychnarzędzi
intelektualnychcolaik.Posługujesięnimijednakzwiększąwprawąiostrożniej.
Rozumienieniejestprzywilejemhistoryków;stosująjewszyscy.Każdyjesthisto-
rykiem,gdyobserwujeswojeotoczenie.Rozumieniemposługujesiękażdy,kto
zmagasięzniepewnościąprzyszłychzdarzeń,doktórychmusidostosowaćswoje
19Zob.ArthurEddington,ThePhilosophyofPhysicalScience,NewYork1939,s.28–48.
20Niejesttorozprawanatematogólnejteoriipoznania,leczkoniecznywstępdotraktatu
ekonomicznego,toteżniemapotrzebypodkreślaniatuanalogiimiędzyzrozumieniemhisto-
rycznejistotnościadiagnoząlekarską.Epistemologiabiologiijestpozaobszaremnaszychzain-
teresowań.
