Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
52
Epistemologicznezagadnienianaukoludzkimdziałaniu
gdzieindziej.Średniestatystyczneopisujązachowanieczłonkówklasylubtypu
określonegojużzapomocądefinicjilubcharakterystykiodwołującejsiędoin-
nychcech,którychdefinicjalubcharakterystykanieopisuje.Przynależnośćdo
klasylubtypumusibyćstwierdzona,zanimstatystykprzystąpidobadaniakon-
kretnychwłasnościinapodstawieichwynikówokreśliśrednią.Możemyustalić
średniwieksenatorówUSA,możemywyliczyćśredniądotyczącąreakcjijakiejś
grupywiekowejnaokreślonyproblem.Jestjednaklogicznieniemożliwe,żeby
oprzynależnościdoklasylubtypudecydowałaśredniastatystyczna.
Żadnegozagadnieniahistorycznegoniemożnabadaćbezodwołaniasiędo
typówidealnych.Nawetgdyhistorykzajmujesiępojedyncząosobąlubjednost-
kowymzdarzeniem,niemożeuniknąćodwoływaniasiędotypówidealnych.
JeślimówioNapoleonie,musiposłużyćsiętypamiidealnymi,takimijak:do-
wódca,dyktator,przywódcarewolucji.Jeślizaśzajmujesięrewolucjąfrancuską,
musiodwołaćsiędotypówidealnych,takichjak:rewolucja,upadekpoprzednie-
gosystemuwładzy,anarchia.Możesięzdarzyć,żepowołaniesięnatypidealny
będziesięsprowadzałowyłączniedostwierdzenia,żewokreślonymwypadku
niemaonzastosowania.Jednakwszystkiezdarzeniahistorycznesąopisywane
iinterpretowanezapomocątypówidealnych.Laikteżzawszekorzystaztypów
idealnych,gdyzastanawiasięnadprzeszłościąlubprzyszłością,choćczęstonie
jesttegoświadom.
Tylkodziękirozumieniumożnarozstrzygnąć,czyposłużeniesiępewnymty-
pemidealnymbędziepomocnewodpowiednimuchwyceniuzjawisk.Typideal-
nynieokreślasposoburozumienia,aczkolwiekrozumieniewymagastworzenia
odpowiednichtypówidealnychiichodpowiedniegowykorzystania.
Dotworzeniatypówidealnychwykorzystujesiękoncepcjeipojęciawypra-
cowaneprzezpozahistorycznedziedzinywiedzy.Każdeodkryciehistoryczne
jestoczywiścieuwarunkowanewynikamiinnychnauk,zależyodtychnauk
iniemożebyćznimisprzeczne.Poznaniehistorycznezajmujesięjednakinnym
przedmiotemiposługujesięinnymimetodaminiżtenauki,aonezkoleisąbez-
użytecznedlazrozumienia.Typówidealnychniemożnawięcmylićzpojęciami
naukpozahistorycznych.Zasadataodnosisięrównieżdokategoriiipojęćprak-
seologicznych.Stanowiąonebezsprzecznieniezastąpionenarzędziepoznawcze
wbadaniachhistorycznych,aleniedotyczązrozumieniawyjątkowych,jednost-
kowychzdarzeń,któresąprzedmiotemhistorii.Typidealnyniemożewięcbyć
nigdywynikiemzwykłegozastosowaniapojęciaprakseologicznego.
Częstobywatak,żejakiśterminużywanywprakseologiidlawyrażeniaprak-
seologicznejkoncepcjisłużyzarazemzatypidealnydlahistoryka.Wówczashi-
storykużywajednegosłowanawyrażeniedwóchróżnychrzeczy.Czasamistosuje
takiterminwsensieprakseologicznym,zwyklejednakmanamyślitypideal-
nyiużywagowinnymznaczeniuniżprakseologiczne.Zmieniajegoznaczenie,
przenoszącdoinnejdziedzinybadań.EkonomicznepojęcieDprzedsiębiorcy”leży
nainnejpłaszczyźnieniżtypidealnyDprzedsiębiorca”wznaczeniustosowanym
whistoriigospodarczejiekonomiiopisowej.(Natrzecimpoziomieznajdujesię
terminDprzedsiębiorca”wznaczeniuprawniczym).EkonomicznyterminDprzed-
siębiorca”oznaczaściśleokreślonepojęcie,którewteoriigospodarkirynkowej
