Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WPROWADZENIE
Zaryshistoryczny.Systematyzacjagatunku:kryminał–horror.Obcywhorrorze.War-
stwynarracyjnehorroru.
Systematyzacjagatunku:kryminał–horror
Gatunekfilmunazywanypotocznie„kryminałem”(terminpochodziodłacińskiego
criminalis,dotyczącyzbrodni;iniemieckiego–Kriminal)–maswójdługirodowód
wpowieścikryminalnej.Zajejliterackipierwowzóruważanyjestzbiórsprawozdańzesłyn-
nychrozprawsądowych–CAUSESCELEBRESETINTERESSANTES–wydanyprzezfran-
cuskiegoprawnikaFrancoisaGayotadePitavalaw1734roku.Odtegonazwiskafunkcjonuje
potemnazwa„pitaval”
,cooznaczazbiórdokładnieopisanychrozprawsądowych,wktórych
zostałpodanyczas,miejsceirodzajprzestępstwa.Atakżenazwiskosprawcy,przywołane
zaktiprotokołówprzesłuchań,połączonezbogatymtłemhistorycznymipsychologicznym2.
Historialiteraturykryminalnej,jakihorroru,maswojeźródławXVIII-wiecznychpowie-
ściachgrozy,doktórychpowrócęjeszczewczęścipoświęconejfilmowymhorrorom.War-
totujednakwspomniećopierwszejpowieścigotyckiej,zaktórąuważasięTHECASTLE
OFOTRANTO(ZamczyskowOtranto,1764)autorstwaangielskiegohrabiegoHoracego
Walpole’a,orazoTHEMYSTERIESOFUDOLPHO(TajemnicezamkuUdolpho,1794)Ann
Radclife,prekursorkihorroru,którazainspirowałam.in.EdgaraAllanaPoego.Upodstaw
antropologiigotyckiejznajdowałasiękoncepcjarozdwojeniaosobowościczłowiekaidwo-
istościnaturyludzkiej.Wpre-gotyckichpowieściachdominowałyzarównomotywytakie,
jakdwoistośćludzkiejnaturypozwalającanaistnienieupiorów,wampirówczywilkołaków
(niebezpieczeństwaInnościzagrażającejnamniejakozzewnątrz),jakizagrożeniazwnę-
trzaludzkiejduszy,np.rozdwojonajaźń(wtymmotywobłędu,cieniaczysobowtórów3)
czydążeniedowiecznejmłodości,pragnieniezatrzymaniaczasuipanowanianadnaturą4.
Zczasempojawiająsiętypowedlapóźniejszegoklasycznegokryminałumotywyowianej
tajemnicązbrodniijejpóźniejszaracjonalnaidrobiazgowaanalizawyjaśniającatajemni-
cze,irracjonalnewątki(charakterystycznanp.dlatekstówRadclife).Innynurtliterackiego
gotycyzmureprezentujeskandalizującyTHEMONK(Mnich,1796)MatthewGregory’ego
Lewisa,jednaznajdrastyczniejszychpowieścitegookresu,doadaptacjiktórejprzymierzali
sięponadpiętnaściedekadpóźniejLuisBuñueliJean-ClaudeCarrière.THEMONKza-
inicjowałromantycznyfrenetyzm(fr.frénésie–szaleństwo)–leżącątakżeupodstawga-
tunkowychhorroru–tendencjędoprzesycaniautworówmotywamimakabry,satanizmu,
obsesjiczymonomanii,atakżeobrazamikrwawychzbrodni,sadystycznychzachowań,do
kreowaniabohaterówogarniętychszaleństwem,wtymszaleństwemnamiętności5.Moty-
wytemożemyodnaleźćm.in.wopowiadaniachPoegoprzepełnionychudramatyzowaną
2StankoLasić,Poetykapowieścikryminalnej:próbaanalizystrukturalnej,przeł.M.Pertyńska,Warszawa1976.
3Np.motywsobowtóra–znaczącywanalizowanymtufilmieMEDIUM(późniejwykorzystałgom.in.Krzysztof
KieślowskiwPODWÓJNYMŻYCIUWERONIKIz1991r.,zrealizowanymtakżeprzezZespółFilmowy„TOR”)–wlite-
raturzepolskiejXIXw.(podwpływeminspiracjipłynącychzZachodu)pojawiłsięm.in.uJ.I.KraszewskiegowLEON
LEONTYNA(1837),J.ZacharasiewiczaSOBOWTÓR(1878);za:BarbaraPaczkowska,Gotycyzm,w:SłownikLiteratury
PolskiejXIXwieku,Wrocław1991,s.326.
4Ibidem,s.323.
5Por.Słownikterminówliterackich,oprac.M.Głowiński,Wrocław1998,s.167.
9
