Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ważna–powinnauwzględniaćwszystkietrudnościizagrożeniadlaśrodowiskanaturalnego,społecznego,gospodarczego,czyliargumentyspołecznościlokalnej,
ekologów,ekonomistówitp.Jednymsłowem,powinnabyćwynikiemmądregokompromisu.Świadomośćtego,żenaturaiżyciewnaturzetoskomplikowanyproces,
stworzyławdydaktycepotrzebęintegracjitreścikształcenia,atakżewyznaczeniairozwijaniaokreślonychkompetencji.Dorealizacjitychzadańpotrzebnajestwiedza
natematprocesówjejosiągania,znajomośćkoncepcjipsychologicznychdotyczącychrozwojudzieckaorazsposobównabywaniaprzeznieumiejętności
komunikowaniasięwróżnychsprawachosobistychipublicznych.
Dlategodzisiejszynauczycieltonietylkospecjalistawdanejdziedziniewiedzy,aletakżehumanista,którypytaosensludzkiegożycia,umieokreślićzadania
człowiekawświeciewskaliuniwersalnejiregionalnej.Współczesnynauczycielmusikształcićludzi,którzybędąumielipodejmowaćważnedecyzjenakażdym
odcinkuswejdziałalnościzeświadomościąichzłożonościipowiązaniazinnymidziedzinami.Współczesnyczłowiek–obywatelswojegopaństwaijednocześnieświata
–powinienbyćzdolnydohumanistycznejrefleksjiprzypodejmowaniudecyzjiwsytuacjachzagrożeń,kiedydecyzjamotywowanalitylkofachowymrozwiązaniem
problemumożebyćgroźnadlabezpieczeństwaludzi.
WPolscedorastaniedodemokracjisamorządowejwymagaodsystemuedukacjiszybkiegoprzygotowanialudzidosamodzielnegokierowaniaswoimżyciem
irozwojem.Dlategowprocesiedydaktycznymistotnąrolęodgrywająwartości.Wrażliwośćnaniebędziekształtowałnauczyciel,dlaktóregoważnesą:wspólne
zdziećmidążeniedozrozumieniaiakceptacjihumanistycznychuniwersalnychwartości,takichjakprawodożyciaiwolności,indywidualizmu,podmiotowe
traktowanieczłowieka,swobodyobywatelskie,tolerancjawobecinności,poszanowaniezasadpluralizmuwzakresiepoznania,problematykiświatopoglądowej,
etycznej,zasadydemokracji,partnerstwowrodzinie,dbałośćozdrowieijegoochrona.Ważnajestspołecznaświadomośćtego,żewnowoczesnymspołeczeństwie
gospodarkamożesięrozwijaćtylkowpowiązaniuzrozwojemkultury.Toprzezkulturęzmieniamymyślenieonaszychpotrzebachiwolędziałania.Zaobserwowano
bowiem,żenajszybciejrozwijająsiękraje,któremająnajwiększenakładynakulturę.Pisaliotymkapitalekulturowymispołecznymwybitnimyśliciele,m.in.Francis
Fukuyama,JamesColeman,RobertD.Putnam13.Powinniśmyzatemmiećprzekonanie,żeorozwojuspołecznymigospodarczym,zarównokrajowym,jak
iregionalnym,decydują:stopieńwykształceniaspołeczeństwa,samodzielnośćmyśleniajednostki,jejduchowawięźzgrupąspołecznągotowądowspólnegodziałania.
Podkreślasiępotrzebęhołdowaniawartościomhumanistycznymwzachowaniuwobecludzi,byciaczłowiekiemżyczliwym,uprzejmym,asertywnym,gotowym
dodialoguwatmosferzezaufaniaipełnejkultury.Współczesnaszkołamusibyćzatemnastawionanakształtowanieosobowościdzieciimłodzieży–zwłaszcza
osobowościkreatywnej–anietylkonanauczanie.
Jednymzistotnychźródełwspółczesnejfilozofiikształceniastałasięholistycznawizjaświatapojmowanajakocałościowepoznawanieirozumienie
rzeczywistości.Holistycznawizjaświatazakładaskomplikowanąintegracjęwiedzywumyśle.Całośćbowiemtraktowanajesttuniejakosumaposzczególnych
elementów,całośćoznaczastrukturę,zatemjestczymświęcejniżsumąskładników.Całośćwyznaczastrukturęjejczęści14.
WedługMarkaGrondasazholistycznejwizjiświatawynikajądlaszkołydwaważnepostulaty:
łączeniawiedzyzrozmaitychdziedzin,czylidotychczasowychprzedmiotówwzrozumiałedlauczniów,wzajemniesięprzenikającecałości;
nauczaniawkontekścieosobistegożyciowegodoświadczeniauczniów,nabywaniaprzeznichwiedzyiumiejętnościpotrzebnychnacodzień,tłumaczeniazjawisk
imechanizmówwnajbliższymotoczeniuprzezdziałanieiprzeżycie,wzgodzieznaturalnymrytmemżyciawrodzinie,grupierówieśniczej,środowisku
sąsiedzkim15.
JużwedługJohnaDeweyadoświadczenieczłowiekaipowiązanieuczeniasięzrzeczywistościąstałysiępodstawądoaktywizacjiprocesuedukacjiprzezdziałanie
wpływającenaprocesypoznawcze.Weksperymentalnychszkołach,którepowoływałdożycia,tworzyłgrupyłączonewspólnątematyką.ToDeweywprowadził
donauczaniametodęproblemową,polegającąnaformułowaniuproblemówidążeniudoichrozwiązywania16.Podobnypoglądnasamodzielne,indywidualne
izintegrowanezotoczeniempoznawaniemiałJeanPiaget17.Związkizzasadącałościowegopodejściadowiedzywnauczaniuujawniajegopsychologiapoznawcza.
Badaczowiholistycznawizjaświatabliskajestwtym,żetraktujeonczłowiekajakoustrukturowanyorganizmbiologiczny,rozwijającysięwśrodowiskunaturalnym,
społecznym,wścisłejintegracjimiędzynimi.Wszystkojestzesobąsprzężonewprzeciwnychsobieprocesachasymilacjiwiedzyimodyfikacji(akomodacji)struktur
poznawczych.WedługPiagetaumysłniemożeprzyjąćinformacji,któradostrukturycałkowicieniepasuje,naktórejprzyjęciestrukturaniejestprzygotowana,tzn.
żegdyuczeńmazrozumiećiprzyjąćsymbolmatematyczny„+”,musimiećjużjakąświedzęnatematsumowania.Należytorozumiećtak,żeumysłludzkiniemoże
sięnauczyćniczegoosobno,mechanicznie,bezpowiązaniazpoprzedniąwiedzą.Nowainformacjamożebyćprzyjętadostrukturwumyślewtedy,gdyonesię
akomodują,niejakodoniejprzystosowująsię,„adaptujądozasymilowania”winterpretacjiCharlesaGallowaya18.Poznawaniezatempowinnopolegać
naprzestawianiu,łączeniu,rozdzielaniu,klasyfikowaniu,jednymsłowemprzekształcaniuobiektupoznawaniazapomocąpowyżejomówionychoperacjiintelektualno-
czynnościowych.Piagetjestłączonyzdyskursemkonstruktywistyczno-rozwojowym,ponieważnauczycielwjegoujęciupełnifunkcjękoordynatoraiorganizatora
procesuuczeniasięucznia.DorotaKlus-Stańskaprzypomina,że
[…]wdyskursiekonstruktywistyczno-rozwojowym:„Edukowaćtoorganizowaćśrodowisko”stosujesięwobecuczniawyprowadzonązpsychologiipoznawczejipracPiagetametaforębadacza,filozofa,
poety,anauczycielstajesięmecenasem,koordynatoremiorganizatoremzapewniającymwyposażenieklasy–laboratoriumbadawcze19.
Sądzę,żetychmetaforodnoszącychsiędouczniówklasI–IIInienależyabsolutyzować,klasabowiem–jakomiejscezajęć–zamiastlaboratoriumbadawczym,
cobrzminaukowo,powinnabyćbardziejmiejscemnanaukęprzezzabawę,miejscemnaróżneformyaktywnościwpływającenarozwójdziecinietylkointelektualny,
lecziosobowościowy:gryizabawyruchowe,różnemetodyaktywizujące,częstowformiepracywgrupach(uczeniesięprzezwspółdziałanie)podkierunkiem
izudziałemnauczyciela,przekazującegouczniomtakżewłasnypunktwidzeniaidoświadczenia.
Piagetodnosiłuczenieprzedewszystkimdosamegoucznia,samodzielniepostrzegającegoświatiinterpretującegorzeczywistośćwwyżejwymienionychprocesach
intelektualnych,którewyznaczałypułapjegomożliwości(dzieckoniemożepojąćzagadnieńwykraczającychpozadanyetapswegorozwoju).Uważałbowiem,
żepoznawaniezależyodbiologicznych,wewnętrznychiwrodzonychkategoriipoznawczychumysłu.Niedoceniłwpływunauczycielanakształtowaniesię
umysłowościiosobowościucznia.Dlategorozszerzonomyśleniekonstruktywistyczneokontekstspołecznyikulturowy.
Dobadaczyuwzględniającychaspektykonstruktywistycznejteoriipoznania/myślenia,którzyposzerzyliperspektywęrozwojowądzieckaprzezalternatywne
koncepcjeiodkrycia,należyzaliczyćLwaS.Wygotskiego20,którywswejpsychologicznejkoncepcjiakcentowałznaczenieczynnikówzewnętrznych,społecznych
(wcytowanejjużPedagogicewczesnoszkolnejkoncepcjataopisanazostałajakodyskurskonstruktywistyczno-społeczny:„Edukowaćtowspółpracować”21).Zkolei
JeromeS.BrunerwksiążceWposzukiwaniuteoriinauczaniapodkreślałznaczeniedoświadczeniaosobistegouczniaorazczynnikówśrodowiskowych,kulturowych,
czyliwdyskurskiekonstruktywistyczno-społecznym:„Edukowaćtowspierać,współpracować”22.Teorietewiązanozwarunkamispołecznymi,ponieważsądzono,
żewiedzajestkonstruowanaspołecznie.PonadtobliskietemumyślenieJ.S.Bruneranazwanokalkulacjonizmem(pojmowałonumysłjakorodzajmaszynypodobnej
dokomputera)ikulturalizmem(mówiłorolidialogukulturowegowprzetwarzaniuinformacjiwświeciejejnadmiaru).Najważniejszewtychdyskursachjestto,
żebadaczeuznaliuwarunkowaniakulturowo-społecznezaistotneczynnikiformująceumysłdziecka,niepodważającistnieniaidziałaniadeterminantbiologicznych
udzieciwprocesieintelektualnegorozwoju,cowiąże–zwłaszczaBrunera–zPiagetem.Doprowadziłotodoposzerzeniamożliwościizdolnościintelektualnych
dziecka.ZdaniemMonikiWiśniewskiej-KinBrunerszedłdalejniżWygotski,ponieważobniżałwiekdziecięcegoabstrakcyjnegorozumienia(wtymmetafor).Sądził,
że
[…]dużomłodszedziecimogąnauczyćsięzarównowykonywania,jakirozumieniategotypudziałańintelektualnych,jeśliotrzymująwłaściwewsparcie.Samoto,żemożnapomócdzieciomwdoskonaleniu
umiejętności,dowodzi,żeniebrakujeimniezbędnejdotego,wrodzonejzdolności23.
Teoriązmieniającągranicepoznawczedziecka,któramazwiązekzomówionymidyskursami,ponieważdotyczyrozwojudziecięcychumiejętnościintelektualnych,
jestpsychologiczny,atakżejęzykoznawczykognitywizm(kognitywny–dotyczącypoznania).Wedlebadaczykognitywiścidokonaliprzełomuwpostrzeganiu
zdolnościdziecidoabstrakcyjnego–symbolicznegoimetaforycznego–myślenia.Kognitywiści–traktującmetaforęjakoistotnąkategoriępoznawczą,pojęciową
wprocesierozwojujęzykowegoucznia–poszerzyliipodważyliteobligatoryjne,powszechneiniepodważalneprawidłowościopisaneprzezPiageta.Niemożnajednak
nowychkoncepcjiuznaćzbytpochopniezajedyneiobowiązującewedukacjiicałkowiciepodważaćbiologicznychuwarunkowańrozwojowych,któreczęsto
ukierunkowujązdolnościdzieckaodwrotniedooczekiwań.Pozatymwspółczesnebadaniamózguprzewartościowująwiedzęoprocesachpoznania.
Tymczasemrozwójumysłowydzieckawyprowadzanyzesferyspołecznej–jakpiszeM.Wiśniewska-Kin–
[…]przekształcasięwosobiste,umysłowedziałaniedziękizaistnieniuinternalizacji.Dziecipotrzebujądoświadczeńszczególnegorodzajuorazokreślonegowsparciazewnątrz,niezbędnegodorozwinięcia
właściwościjęzykawykraczającychpozatepotrzebnewrozmowachcodziennych24.
Zdaniemcytowanejbadaczkizaprezentowanestanowiskakognitywistyczne,uznającemetaforęzawrodzonązdolnośćpoznawczą,rozwijaneprzezWygotskiego
iBrunera,są„[…]sprzeciwemwobecbehawioryzmu,którywydałwątpliwejwartościowocewpostacimechanicyzmuSkinnera”25.
Azatemkognitywizmmożnaumieścićwdyskursienazywanymkrytyczno-emancypacyjnym,osilnympodłożusocjologicznym,teoriachkonfliktu,nowejsocjologii
wiedzy,pedagogicekrytycznej,emancypacyjnejioporu.„Edukowaćtoskłaniaćdokrytycznegoangażowaniasię”–piszeD.Klus-Stańska26.Sądziona,żetenkierunek
marównieżswojewady.Niebędąonetutajomawiane,wartonatomiastzwrócićuwagęnateaspektydyskursu,którewykorzystujesięwpraktyceszkolnej.Edukacja
emancypacyjnanobilitujebowiemuczniajako„osobękompetentnąintelektualnie”,czyliniebanalizujesięjegodoświadczeń,niepomniejszainielekceważyosiągnięć.
Uważasiędziecizazdolnedokrytyki,doprzyjmowaniaargumentówipodejmowaniaroliobrońcywłasnychinteresów.Uczysięjezaangażowaniawzdobywanie
