Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Lubelszczyznykrańcowymiprzykładamitychprzedsięwzięćbyłotworzeniekół
Polakówprawosławnychiwprowadzaniejęzykapolskiegododuszpasterstwaoraz
głośnaakcja„burzeniacerkwi”w1938r.,wywołującadodzisiajkontrowersje
wśródhistoryków3.Prawosławniodczuwaliwięcpowyższeipodobneakcjejako
próbyodbieraniaimtożsamościwyznaniowejinarodowej(bynajmniejnierosyj-
skiej),tymbardziejżebardzonośnymkryteriumpolskościbyłkatolicyzm,nader
nieprzychylnyprawosławiu,aprzynajmniejztakimwwieluśrodowiskachprawo-
sławnychutożsamiany.Duchownygreckokatolicki,ks.O.Kupranec,stwierdzał
nawet,żenajgorszymskutkiem„akcjichełmskiej”byłodlaKościołarzymskokato-
lickiegoobrządkułacińskiegozrodzeniesięiutwierdzenienatakąskalęwśrodo-
wiskachprawosławno-ukraińskich„nienawiścidowszystkiegocołacińskie”4.
Tentragicznydlastosunkówpolsko-ukraińskichikatolicko-prawosławnych
wniosekznajdziepoczęścipotwierdzeniewwydarzeniachokresuokupacji,
aprzynajmniejtakbędąodbieranewwielupolskichśrodowiskachniektórepróby
rozszerzaniaiumacnianiażyciareligijnegoprawosławnych.Nienależyteżzapo-
minać,żeokupacyjnewładzeniemieckiestarałysięwswojejpolitycewobecoku-
powanejludnościwykorzystywaćskuteczniewszelkieniekonsekwencjepolityki
narodowościowejiwyznaniowejwładzprzedwrześniowych–iwwieluwypad-
kachcelswójosiągały.AlenaogółwobecwszystkichnarodowościiKościołów
stosowałybezwzględnąpolitykępodporządkowanącelommilitarno-strategicz-
nym,ajejskutkidosięgałytakludnościpolskiej,jakiukraińskiej,takkatolickiej
obydwuobrządków,jakiprawosławnej5.Jestteżparadoksem,żewłaśniewtym
czasiezaistniaływarunkidoczęściowegoumocnieniainstytucjikościelnych,
dorozszerzeniadziałalnościduszpasterskiejorazwprowadzeniajęzykaukraiń-
3Ks.OKupranec,duchownygreckokatolicki,piszeorozpoczęciu„brutalnejakcjiburzenia
świątyń(…)”,PrawosławnaCerkwawmiżwojennojPolszczi1918–1939,Wyd.PP.Basiliani–Via
S.Giosafat,Rym1974,s.154;M.Papierzyńska-Turek,dz.cyt.,s.373;„Wburzeniunieprzestrze-
ganożadnychzasadaniustaleń.Burzonowszystko,cowydawałosięwładzomzbędne,zachowu-
jącKościołowiprawosławnemujedyniebezwzględneminimum.Burzononietylkocerkwie,które
zbudowanezostałypozniesieniuunii,alenawetrozebrano20zbudowanychpopierwszejwojnie
światowej,czylinapodstawiezezwoleńpolskichwładzadministracyjnych”;ks.H.E.Wyczawski,
duchownyrzymskokatolicki,nadmienia:„Wspomniećtutrzebaowypadkachlikwidowaniacer-
kwiprawosławnychprzezpolskiewładzewojskowe,właśnieod1938r.,którątosprawęwyolbrzy-
miaemigracyjnaliteraturaukraińska.NiebyłatoformaprześladowaniaCerkwiprzezpaństwo,
jakgłosząUkraińcyzaZachodzie,bopanowaływtedydobrestosunkimiędzypolskimrządem
ahierarchiąprawosławną,leczpewienrodzajlokalnychpacyfikacji,jakiestosowanotakżewobec
greckokatolickichUkraińcówwMałopolscewschodniej(…)”;por.KościółwIIRzeczypospolitej,
red.Z.ZielińskiiS.Wilk,Wyd.NaukoweKUL,Lublin1981,s.171–172.Natomiastks.J.Kania
mówio„demontażu”zbytecznychrzekomoświątyń–por.LikwidacjacerkwinaLubelszczyźnie
wokresiemiędzywojennym,„ChrześcijaninwŚwiecie”1982,nr9,s.51,89.
4Ks.O.Kupranec,dz.cyt.,s.172–173.
5Por.bliżejJ.Sziling,Kościołychrześcijańskiewpolityceniemieckichwładzokupacyjnych
wGeneralnymGubernatorstwie(1939–1945),UniwersytetMikołajaKopernika,Toruń1988,
s.11in.
14
