Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ZperspektywyFrancji
23
pamiętać,żewXVIIIwiekukonwersacjastałasięnietylkosalonowąmodą
iznakiemnowychczasów,lecztakżepoważnymśrodkiemtransferuiwymiany
myśli,istotnymmediumfilozofiiOświecenia.Rozmawiajączosobami,które
wjakiśsposóbnotarłysię”oPolskęlubjąuosabiały
,Monteskiuszmógłpoten-
cjalnieporuszaćznimiproblemytegokraju.Należytuwymienićkilkanazwisk,
przedewszystkimkardynałaMelchioradePolignac,spotkanegowRzymie
w1729r.dawnegoambasadoraFrancjiwWarszawie(mianowanegonatostano-
wiskopośmiercikrólaJanaIIISobieskiego),zktórymMonteskiuszapołączyły
więzidługoletniejprzyjaźni.WczasietejsamejpodróżypoEuropiefrancuski
filozofpoznałwWiedniuw1728r.księciaAleksandraAugustaCzartoryskiego,
nPolaka,wielcezacnegoczłowieka”6,wówczaspułkownikawojskcesarstwaAus-
trii.Niemożnateżwykluczyć,żeMonteskiuszmógłczerpaćswojewiadomości
oPolscezkonwersacjiprowadzonychnaparyskichsalonach,którychbyłstałym
bywalcem7.Wiadomo,żew1753r.spotkałonwsalonieMadameGeoffrinSta-
nisławaAugusta(wtedyjeszczeAntoniego)Poniatowskiego,przyszłegokróla
Polski,podróżującegowówczaspoEuropiezachodniej8.ZkoleiwsalonieMa-
damedeTencinpoznałjejczęstegogościa,JeanaAstruca,któryw1729r.został
mianowanykrólewskimlekarzemnadworzeAugustaIIMocnego.Trudnojest
dziśustalić,czyiwjakimzakresiePolskabyłatematemrozmówprowadzonych
wówczasprzezMonteskiuszawparyskichsalonach,aletakiejewentualności
wykluczyćsięnieda.
Jeślichodzioźródłapisane,zktórychMonteskiuszmógłzpewnościąbez-
pośrednioczerpaćinformacjenatematRzeczpospolitejObojgaNarodów,nale-
żywymienićtrzytytułyznajdującesięwbibliotecewrodzinnymzamkuwLa
Brède,podstawowymmiejscujegopracytwórczej.Sątonapisanepołacinie
6Montesquieu,Voyages,[w:]Montesquieu.Œuvrescomplètes,ibid.,tomI,s.539(tłumacze-
niewłasne).
7Por.:J.Ehrard,op.cit.,s.37.
8AutentycznarelacjaztegospotkaniaspisanaprzezkrólaStanisławaniedotyczyco
prawdasprawpolitycznych,alejestniemniejcennajakoświadectwooczłowieku:nTrzeba
byłotakdobrzeipoufaleznaćprezesaMontesquieu,jakznałagoPaniGeoffrin,żebywnim
przełamaćnadzwyczajnąprostotę,nieśmiałośćiskromność,któragoskrywałanibyzasło-
na,anierazstawałasiępowodempewnegozakłopotania;zdawałsięniewiedziećzupełnie
ouszanowaniu,jakiewzbudzałapowszechniesławajegodzieł”.Por.:PamiętnikiStanisława
AugustaPoniatowskiego,t.II,zautografufrancuskiegoprzełożoneprzezB.Zaleskiego,Dre-
zno,nakłademidrukiemJ.I.Kraszewskiego,1870,s.110.Najnowszetłumaczenieiwyda-
niepisanychpofrancuskupamiętnikówkrólaStanisława:PamiętnikikrólaStanisławaAugusta.
Antologia,wybórtekstuD.Triaire,tł.W
.Brzozowski,wstępA.Grześkowiak-Krwawicz,red.
M.Dębowski,Warszawa2013,MuzeumŁazienkiKrólewskie,573+5s.
