Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
1.Autorytaryzm-totalitaryzm-autorytatywizmł
partięnowegotypu(npartia-zakon”),nmisjonistyczną”(wedługokreśleniaRomana
Bäckera)ideologię,totalnąmobilizacjęspołeczeństwainieunormowanyprawnie
terror5.Stworzenieidealnegomodelutotalitaryzmuotwierawszakżedyskusjęna
temattego,wjakimstopniuodzwierciedlajągorealnesystemypolityczne.Oile
dlajednychtotalitarnyustrójpanowałnawetwcarskiejRosji,otyleHannaArendt
zawężałarzeczywistefunkcjonowanietotalitaryzmudohitlerowskichNiemieclat
1938-1945orazstalinowskiegoZSRRwokresach1929-1941i1945-19536.
Pojęcieautorytaryzmupozostajezdecydowaniemniejjednoznaczne.
Wyróżnićmożnaconajmniejtrzyjegoznaczenia.Wedługklasycznejformuły
CarlaSchmitta(powtarzanejm.in.przezErnstaNoltego)autorytaryzmtoustrój,
wktórymjakiśinnyorganwładzypaństwowejjestważniejszyniżparlament(rozu-
mianyjakoreprezentacjaspołeczeństwapochodzącazwyborówpowszechnych)7.
WpolskiejliteraturzeprzedmiotutakiepodejściereprezentujeRomanTokarczyk,
którystwierdza:nAutorytaryzmjestideologiąalbo(i)praktykąrządów»odgóry«,
niedemokratycznych,hierarchicznych[ł].Wautorytarnejideologiiipraktyce
władzajestusytuowanaponadwładanymizaichzgodąalbo,cowystępujeczęściej,
bezichzgody”;wtymujęciunkażdyreżimtotalitarnyjestrównocześnieautory-
tarny[ł],alenieodwrotnie”8.
Większośćnaukowcówniezgadzasięjednakztakimpodejściemjakozbyt
szerokim,podkreślająckoniecznośćrozróżnieniaautorytaryzmuitota-
litaryzmu
9
.Najczęściejautorytaryzmlokowanyjestnacontinuumpomiędzy
totalitaryzmemademoliberalizmemjakoswegorodzajupośredniaforma
ustrojowa,cowarunkujepłynnośćgranicmiędzytymireżimami10.Wspólnymi
cechamitotalitaryzmuiautorytaryzmusą-wtymujęciu-prymatpaństwanad
społeczeństwem,klasamiijednostkami(statokracja),wertykalnyporządekspo-
łeczny(hierarchizm)orazbrakrealnejalternacjiwładzy,natomiastautorytaryzm
wyróżnia-zaJ.Linzem-istnienieograniczonegopluralizmu,braknstarannie
wypracowanej,kierowniczejideologii”(ideokracji),brakmobilizacjispołeczeń-
5R.Bäcker:Totalitaryzmł,s.10-11,28-50.RomanBäckerdoprecyzowałpojęcieideologii
totalitarnej,określającjąjakonpolitycznągnozę”.Ibidem,s.67-82.Zwróciłteżuwagęnarolę,
jakąodgrywakoncepcjastworzeniannowegoczłowieka”wideologiitotalitarnej.Ibidem,s.60-66.
6H.Arendt:Korzenietotalitaryzmu.Warszawa1993,T.2s.73;por.R.Bäcker:Totalita-
ryzmł,s.8.RównieżWiesławKozub-Ciembroniewiczstwierdzanietotalitarnycharakterfaszy-
zmuwłoskiego.W.Kozub-Ciembroniewicz:DoktrynaisystemwładzyWłochfaszystowskichna
tleporównawczym.Kraków2010,s.50.
7M.Kornat:Ankieta.HiP,nr2-3(9-10):2009-2010.
8R.Tokarczyk:Autorytaryzm…
9E.Olszewski:Autorytaryzm.W:Encyklopediapolitologii.Red.A.Antoszewski,R.Her-
but,T.2:Ustrojepaństwowe.Kraków2000;F.Ryszka:Państwoautorytarne.W:DyktaturywEu-
ropieŚrodkowo-Wschodniej1918-1939.Red.J.Żarnowski.Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk
1973,s.115;M.Kornat:Ankietał;A.Wielomski:Ankieta.HiP,nr2-3(9-10):2009-2010.
10R.Tokarczyk:Autorytaryzmł;M.Kornat:Ankietał;R.Bäcker:Ankieta.HiP,nr2-3
(9-10):2009-2010.
