Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Myśliróżneoogrodach(koncentracyjnych)
internetowegotezaurusatopikiHolokaustu-zacząłzresztąuwyraźniaćsię
właśniewtokupracnadniniejszymnumeremnNarracjioZagładzie”).
WobliczutakrozumianejtopikiHolokaustuskontaminowaniewtytule
płytyŚwietlikówtoposuogrodu-jednegoznajtrwalszychtoposówzachodniej
cywilizacji-zobozemkoncentracyjnym,który,jakchcemydowodzić,zyskuje
współcześniestatustopiczny,jestkonceptemsygnalizującymwięcejniżtylko
jednostkowygestpoetycko-popkulturowejaktualizacjipamięciZagłady11.
Sepiowa,nprzedwojenna”fotografiaerotycznanagiejkobietyzdobiącaokładkę
płytyprzywodziprzecieżnieuchronnienamyślkobiecy,takżesepiowyquasi‑akt
zamieszczonynajednejztytułowychkartRóżewiczowskiegonożykaprofesora.
Jestto,jakwiadomo,zmanipulowanafotografiazmarłejwięźniarkiAuschwitz,
araczejkadrzfilmudokumentalnegozroku194512.Obaobrazyprzywołują
jeszczegłębszepokładykulturowejpamięci:rozmytekonturypostaci,spokójna
jejtwarzyiotaczającyjąpuch(wrzeczywistościśnieg)zdająsiębowiemod‑
woływaćdobardzookreślonejwersjiogrodujakomiejscawspólnego-ogrodu
rajskiego.Nicdziwnego,ponieważ,jakpodkreślałWładysławPanas,topika
Zagładytontematmającyodsamegopoczątkudużątendencjędokonwencjo‑
nalizacji,dowyrażaniasięzapomocątradycyjnychklisz,stereotypów,topiki
dobrzeosadzonejweuropejskiejkulturze.Jesttorzadkiprzypadek,gdymożemy
obserwowaćtopikęinstatunascendi”13.Jednymzprzedstawicieliogrodowej
ntopikidobrzeosadzonejweuropejskiejkulturze”jestEtinArcadiaegoNicolasa
Poussina,obraz,którysprowokowałErwinaPanofskiego14dozadaniaim(obra‑
zowiitoposowi)dramatycznegopytania:ktojestowymnja”/nego”-zmarłyczy
11Wartozauważyć,żeniejesttojedynezastosowanietejformuły.Dwalatapowydaniupły‑
tyArturŻmijewskizatytułowałswójartykułopowinnościachsztuki(opublikowanyw:nKresy.
Kwartalnikliteracki”1997,nr1(29))Sztuka-„ogródkoncentracyjny”?,niecopóźniejzaśi,bytak
rzec,stawiającakcenttegotoposu-metaforynadrugimjegoczłonie,IzabelaMagdalenaSacha
opublikowałatekstOgródkoncentracyjny.Ohistoriiogroduzoologicznegowoboziekoncentracyj‑
nymBuchenwald(w:Bestie,żywyinwentarzibraciamniejsi.Motywyzwierzęcewmitologiach,
sztuceiżyciucodziennym.Red.P.Kowalski,K.Łeńska-Bąk,M.Sztandara.Opole2007).Co
ciekawe,jesttozestawienietranscendującegranicejęzykowe(codlatoposunaturalne)ichyba
wjakimśsensietakżekulturowe(coprawdopodobniezbliżałobygojednakraczejdoarchetypu);
LeonardCohenpodobnegoobrazuużyłwtomiewierszyFlowersforHitler(Toronto1964).
12nOryginał[ł]niejestfotografiąsensustricto,leczkadremzfilmuHenrykaMakarewicza,
żołnierzaarmiiBerlinga,któremupowierzonozadaniedokumentacjiopuszczonegopoewaku‑
acjiobozuwAuschwitzwpołowiestycznia1945roku.Tojedenz32kadrówfilmunakręconego
wformacie24x35mmiwywołanegopodkoniecstycznia1946.Byłtojedenzkilkupodobnego
rodzajumateriałówzarejestrowanychwoboziezagładyAuschwitz-Birkenaupojegowyzwole‑
niu”(H.Marciniak:Obrazfotografczny-międzyarchiwumapozorem.Fotografew„nożyku
profesora”TadeuszaRóżewicza.nPrzestrzenieTeorii”2014,nr21,s.205).
13W.Panas:TopikajudajskawliteraturzepolskiejXXwiekuł,s.1103.
14E.Panofsky:EtinArcadiaego.PoussinunddieTraditiondesElegischen.In:Tenże:Sinn
undDeutunginderbildendenKunst.Köln1975,s.351-377(wywódPanofskiegowtejsprawie
sięgajeszczelat30.XXw.).
