Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Przedmowa
9
tuczasuwojny,najczęściejbowiemdowiadywalisię,żeniktzichbliskichnie
przeżył.
Dawnisąsiedzirzadkowitaliichzotwartymiramionami.Zregułydziwili
sięichpowrotem,nieliczniokazywaliztegopowoduradość.Kiedyocalałypró-
bowałodzyskaćswójrodzinnydomlubwarsztatpracy,jegonowyużytkownik
zregułyniebyłskłonnyichzwrócićprzedwojennemuwłaścicielowi.Nierzadko
wmałychmiastachiwsiachkończyłosiętoskrytobójczymmordemdokonanym
naosobie,któradomagałasięzwrotuwłasności.Sprawcytychtajemniczychznik-
nięćpowracającychŻydówrzadkostawaliprzedsądem.Tutakżedziałałazmowa
milczeniaopartanawspólnictwieprofitantóworazniechętnymczywręczwrogim
stosunkudopowracającychŻydów,którynieobcybyłrównieżczęścilokalnych
przedstawicieliwładzkomunistycznychwpionieadministracyjnym,policyjnym
isądowym.Wedługróżnychszacunków-wPolscezostałopowojniezamordo-
wanychwwynikupowojennejfalipogromówiskrytobójczychmordówodokoło
ośmiusetdodwóchtysięcyŻydów.Wieluocalałychzmniejszychmiejscowości
ratowałosięprzedtymnowymzagrożeniemucieczkądowiększychmiast.Na-
stępnymetapembyłaczęstoemigracja,wwieluprzypadkach-wnieznane.
Motywytegoexodusubyłyróżne:jedniniewyobrażalisobieżycianacmen-
tarzyskuswoichbliskich.Inninieczulisiętubezpieczniepofalipowojennych
pogromów-zwłaszczapopogromiekieleckimwlipcu1946r.-iskrytobójczych
mordów.JeszczeinniniechcielipozostaćwpowojennejPolscezewzględunajej
ówczesnyustrójpolityczny.Wieluopuszczałokrajzpobudekideowych:pragnęli
przyczynićsiędopowstaniapaństważydowskiegowPalestynie.Tymbardziej,
żeprzyznanaŻydompoczątkowoprzezwładzekomunistyczneszerokaautono-
miakulturalnaipolitycznabyłajużodkońcalatczterdziestychcorazbardziej
ograniczana.Procestenosiągnąłswojeapogeumwokresiebrutalnejkampanii
antysemickiejrozpętanejprzezwładzekomunistycznewlatach1967/68,wyraź-
nieidośćskutecznieobliczonejnaspowodowanieostatecznegoexodusuŻydów
zPolski.
Doroku1968-mimorozmaitychograniczeń-istniałowPolsceżydow-
skieżycie.Działałyżydowskieorganizacje,instytucje,szkoły.Obecnie-wkraju,
wktórymmieszkazapewneniewięcejniżsześćtysięcyludziuważającychsięza
Żydów,małoktospośródPolakówurodzonychpowojniewie,żewpołowieroku
1946wPolsceznajdowałosięćwierćmilionaocalałychzHolokaustuŻydów
polskich,zktórychwiększośćprzeżyławZwiązkuSowieckim.Dlategostaramy
sięukazaćwieloaspektowopróbyodbudowyżyciażydowskiego,sytuacjędzieci
żydowskich,bogatemimoograniczeńżyciekulturalne,nieznanąniemalzupełnie
literaturętworzonąwjęzykujidyszprzezocalałychzZagładypisarzy.Wymowa
tejliteraturyjestrówniesilnawodniesieniudosamegoHolokaustu,jakipowro-
tówocalałych,dajebowiemwyobrażenieotym,jakmogłobywyglądaćżycie
żydowskiewPolscedzisiaj,gdybyniefalepowojennegoexodusuiichprzyczyny.
