Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
W.Windelband:Normyiprawaprzyrody
23
prawfizykalnychistanowiąmożewjeszczewiększejmierzeniżtamteje-
dynieprzybliżenieprawdziwegostanurzeczy.Aleczystoteoretycznieroz-
patrując,naszaniezdolnośćwyjaśnieniazaichpomocąszczególnejposta-
cijednostkowejczynnościpsychicznejniepodważałaby,takjakrównież
tegonieczyniwrozważanychprzypadkachzewnętrznegozdarzaniasię,
naszejwiarywaksjomatycznąważnośćzasadyprzyczynowości,naktórej
opierasiękażdewyjaśnianiewnauceikażdeoczekiwaniecharaktery-
stycznedlapraktycznegożycia,aninieprowadziłabydoakceptacjitajem-
niczegoprzerwaniaprocesuprzyczynowego.
Dziejesiętakjedyniezpotrzebyratowaniaważnościirozumnościna-
kazu,któremusiępodporządkowujemyiktórywsposóbodpowiedzialny
odczuwamy,atoniemiałobysensu,gdybyniezostałonodróżnionyod
przyczynowejkonieczności,którejpodleganaturalny(naturgesetzliche)
ruchnaszegożyciaduchowego.Wrezultaciestoimywsposóbnieuniknio-
nyprzedtrudnąalternatywą:albopozostajemyprzynaukowymaksjoma-
cie,awówczasważnośćnakazuniemożezostaćuznana,albouznajemy
nakaziwolność,jakoznimkorespondującąmożność,podważająctym
samymbezwyjątkowośćważnościnaukowegoaksjomatu.Zawszepanuje
sprzecznośćmiędzy„potrzebamiumysłu”azałożeniamiirezultatamiba-
danianaukowego,którazdajesiętakistotnadlanowożytnejmyśli.Nawet
owielebardziejostrożna,metafizyczniewręcznieskalanapróba,jaką
podjąłKantwceluzniesieniatrudnościprzezprzyjęcieinteligibilnegoob-
szaru,takżepopadawtęsamąniemożliwośćuniknięciajednocześnieobu
niebezpieczeństw.
Popularnysposóbrozważaniaujmujeproblemwolnościjedynieod
stronymoralnej.Wtejdziedziniekażdyuświadamiasobiepewiensystem
wstępnychprzepisów,którychpowinienprzestrzegaćiodktórychmniej
lubbardziejodchylasięrzeczywistyprocesjegochceniaidziałania.Trze-
baprzedewszystkimpodkreślić,żedlawielutylkowtejdziedziniepo-
czucieodpowiedzialnościwystępujewcałejrozciągłości.Ulegajednak
zniekształceniuzjednejstronyprzezinstytucjeobywatelskie,zdrugiej
zaś1religijneprzeświadczenia,wrazzcharakterystycznymdlanichod-
czuciemobawyprzednieprzyjemnościami,któresąpojmowanejako
karzącekonsekwencjeprzekroczenianakazu,mającegosweuzasadnienie
wmieszczańskim,czyteżboskimporządku.Dlategonaukoweujęcieak-
centuje,mającnauwadzeto,jakludzkiedecyzjeidziałaniarealizująsię
konieczniewedletychtrwałychpraw,jakjerzeczywiściewykonują,bole-
sneodczucieniezrozumiałejniesprawiedliwości,którejmocąkażdyzosta-
nieukaranyzacoś,czegowistocieniemógłzmienić.
Tensamantagonizmmiędzynakazemakoniecznościąprzyrodniczą,
którywwynikuobywatelskiegoireligijnegopojmowaniaodpowiedzialno-
ścizostajeuświadomionykażdemuwdziedzinieetycznej,jestobecny
