Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
CZĘŚĆPIERWSZA.ZAGADNIENIATEORETYCZNE
hamowaniu.Kontrolazatemmapolegaćnaporównywaniurzeczywistegoprze-
bieguczynnościzprzebiegiemprzewidzianymprzezprogramlubrzeczywi-
stegowynikuzpostulowanym.Programjestterminem,którymożnaprzytym
definiowaćnaróżnesposoby,naprzykładjakosekwencjęoperacji,wwyniku
którejosiągniętyzostajezamierzonycelczynności(Nosal1990,s.14).Podobnie
rozumujeYoung(1984)wkwestiimózgowychprogramówdziałania.Opisujeje
jakonzespołyznakówkodu,któreokreślają,jakieczynnościpowinnybyćwyko-
naneprzezżyjącyorganizmluburządzenie,byosiągnąćokreślonycel”(s.412).
Terminamidefinicyjniepokrewnymidoprogramusąkontrola,celistandard.
Psychologówinteresujezwłaszczasytuacja,gdypodmiotkontrolujewłasną,
niezaśczyjąśaktywność.Kofta(1979),chcącpodkreślićnwewnętrzny”kierunek
tegożdążenia,posługujesięokreśleniemnsamokontroli”.Autoruważazaistotne
iprzydatnedladalszychrozważańwspomnianerozróżnieniemiędzytrzemaspo-
sobamikonceptualizacjisamokontroli.Psycholodzywyodrębnilisamokontrolę
jakowłaściwośćosobowościczłowieka,samokontrolęjakozachowanie(zespół
czynności)kontrolująceorazsamokontrolęjakomechanizmpsychologiczny,za
pośrednictwemktóregodochodzidowystąpieniaowychczynności.
Wznaczeniupierwszym,samokontrolaobejmujewzględniestałąwłaściwość
osobowościdecydującąoczęstościinatężeniutakichformzachowaniasię,jak
opieraniesiępokusom,tłumienieniepożądanychimpulsów,odraczaniebezpo-
średniejgratyfikacjinarzeczgratyfikacjibardziejodległeji/lubbardziejaprobo-
wanejspołecznie.Wznaczeniudrugim,powyższyterminmacharakteropisowy,
odnoszącysiędowystępowaniaorazintensywnościspecyficznychczynności
kontrolujących.Wtrzecimzaśznaczeniu,samokontrolaoznaczasekwencję
wewnętrznychprocesówregulacyjnych,decydującychowystąpieniupożądanych
społecznieformzachowania.Omawianepojęciespełniatutajfunkcjęwyjaśnia-
jącą.Wśródneuropsychologówpierwszeujęciejestmniejpopularneoddwóch
pozostałych.
Powyższesposobykonceptualizacjisamokontroliwzajemniesięprzeni-
kają,dlategoteżnieraztrudnostwierdzić,którądefinicjędanybadaczpreferuje
wswoichrozważaniach.Kofta(1979)dodajeteżwłasnąpropozycję,określając
samokontrolęjakoninicjowanyprzezsamąjednostkęproces,zapośrednictwem
któregoosiągaonazbieżnośćmiędzywłasnymzachowaniemastandardami
wewnętrznymi(osobistymi)lubzewnętrznymi(nieosobistymi).Standardoso-
bistytouznanazawłasnązasada(np.zinternalizowananormapostępowania),
natomiaststandardzewnętrznytopostrzeganeiprzynajmniejczęściowoakcepto-
waneprzezjednostkęwymaganieotoczeniaspołecznego”(s.58).Zkoleiwedług
ThoresenaiMahoney’a(1974,za:Marszał-Wiśniewska1999,s.19),wychodzą-
cychzteoretycznychzałożeńfunkcjonalnegobehawioryzmu,samokontrolajest
grupąstrategiihamowaniapewnychwyuczonychreakcji,którezostajązastąpione
przezinnezachowania,mającewdanejchwilimałeprawdopodobieństwowystą-
pienia.Ichwzmocnieniejestniezbędnedorealizacjicelówodległychwczasie,
38
naprzykładzjedzeniepotrawydietetycznejzamiastulubionego,choćwysoko-
