Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Hieronima(MonasteriodeSanJéronimoelReal),20czerwca1833roku.
FerdynandVIIzmarłwMadrycie29września1833roku.ZgodniezjegotestamentemMariaKrystyna[24]zostałaopiekunką(tutora)nieletniejIzabeliorazregentką
rządzącą(regenteygobernadora)przypomocyciaładoradczegowpostaciRadyRządowej(ConsejodeGobierno).PrzebywającynawygnaniuwPortugaliiiwspierany
przezkrólaMichałaI(DomMiguelI)DonCarloswydał1październikazAbrantesmanifest,wktórymrewindykowałswojeprawadotronu[25],uzupełniającjedekretami
zSantarém[26],którymizacząłwykonywaćurządkrólewskijakoKarolV.WodpowiedzinatoMariaKrystynaogłosiła4październikamanifest—napisanyprzezCea
Bermudeza—isformułowanybardzoostrożnie,takabyzjednejstronyuspokoićobawyKościołaidworówŚwiętegoPrzymierza,zdrugiejzaśusatysfakcjonować
liberałów.Regentkazapewniałatedy,iżbędziebronićfundamentalnychprawmonarchii„zcałąenergiąiczystością”(entodovigorypureza),a„religia,jejdoktryna,jej
świątynieijejsłudzybędąpierwszymobiektemtroskijejrządu,(…)bezprzyzwolenianagroźnenowości(innovacionespeligrosas)”[27],ajednocześnieobiecywała
szerokiereformyadministracyjne.24października,naplacuprzedPałacemKrólewskimwMadrycie,trzyletniainfantkaMariaIzabelazostałauroczyścieproklamowana
królowąpodimieniemIzabeliII.
Jaksłuszniezauważafrancuskihistoryk,„wszystkieprzesłankihiszpańskiegodramatuzostałyspełnione.Wojnykarlistowskiemogłysięzacząć,aodpowiedzialnym
zaniejestprzedewszystkimFerdynandVII”[28].Onsamtużprzedśmierciąpowiedział:„jestemjakkorekodbutelkipiwa;kiedymniezabraknie,piwowytryśnie(Yosoy
comoeltapóndeunabotelladecerveza;cuandofalte,lacervezasaltará)”[29].
OtozatemgłównedramatispersonaenajwiększejinajkrwawszejTheSpanishTragedyXIXwiekuwtrzechjornadas:królDonFernando,któryniczymProspero
rozpętałwprzedakcjiburzęiumarł,zanimzaczęłasiępierwszajornadadramatu;skrzywdzonyelreylegítimoDonCarlos,któryzwytrwałościąCalderonowskiego
ElPríncipeconstantebędziedochodzićswoichpraw,alejakonumrzenaobczyźnie,wbiedzieiupokorzeniu;lareinaconsorteDoñaCristina,żądnawładzyjakLady
Makbet;inieświadomaniczego,trzyletnialaniñaDoñaIsabel,zaktórejuzurpowanymtronemniewidzialniizręczniinspicjencidokonająWielkiejTransformacjistarej
Hiszpaniiwnową,leczktórauprogutrzeciejjornady(IIIwojnykarlistowskiej),35latpóźniej,teżbędziezmuszonauchodzićwniesławiezojczyznyżegnanajako„Pani
podzłągwiazdąurodzona”[30].
Aspektjurydyczny
WnastępnejkolejnościrozważyćwypadasytuacjęprawnąwytworzonąSankcjąPragmatycznąFerdynandaVII.Czyakttenmiałwalorlegalności?Czybyłzgodny
zobowiązującymiwówczasnormamiprawasukcesyjnegoorazzhiszpańskątradycjąprawną,zezwyczajami,obyczajamiiprawamifundamentalnymimonarchii
hiszpańskiej?Jestto,nawiasemmówiąc,problemnietylkoprawny,aleimoralny,albowiemwzależnościodtego,poczyjejstroniebyłaracjaprawna,poktórejzaś
uzurpacja,zapaśćmusiwerdyktwprzedmiocietego,ktoponosimoralnąodpowiedzialnośćzarzekękrwi,którazostałaprzelanawbratobójczejwojnie,którawybuchła
pozgonieFerdynandaVII.
ZapunktwyjściadlaegzaminujurydycznejmocySankcjiPragmatycznejmożemyprzyjąćogólnespostrzeżenieprzedwcześniezmarłego,mimotowybitnegoznawcy
hiszpańskiegoprawasukcesyjnego,FernandaPolo(1924–1949),iżprawdąjest,żewtradycyjnejmonarchiihiszpańskiejwszystkiewładze(poderes)skoncentrowane
sąwkrólu,toteżmożeonjednegodniacośnakazać,ainnego—onsamlubjegonastępcy—to,conakazane,uchylić.Atolidotyczytojedynielegislacjizwykłej
iszczegółowej,wchodzącejwmaterięwykonawcząnieustającejfunkcjirządzenia,alenieprawfundamentalnych(leyesfundamentales),kardynalnych,stanowiących
„naturalnąkonstytucję”monarchii,zaśnormysukcesjisąniewątpliwieczęściątychpraw.Stanowienieprawfundamentalnychwymagaporozumienia(acuerdo)całej
respublicaikróla,społeczeństwa(sociedad)isuwerena(soberano),inconcreto:Kortezów(Cortes)iMonarchy—ataksamoichderogacja.Hiszpanianiejestzresztą
podtymwzględemjakimśwyjątkiem,bopodobnezasadypanowaływewszystkichmonarchiachgermańsko–chrześcijańskich(germano–cristianas)utworzonych
naZachodzieporozkładzieCesarstwaRzymskiego.Tojestpoprostupierwiastekrepublikański—abyuniknąćdwuznaczności,lepiejbędziepowiedzieć:respublikański
—każdejmonarchiiłacińskiegoOkcydentu,któregonieudałosięwyeliminowaćdokońcanawetnowożytnemuabsolutyzmowi,iktórytakirytuje„statokratów”wszelkiej
maści.Jegoekspresjąbyłaśredniowiecznaformuławypowiadanaprzezszlachtęaragońską,walencjańskąikatalońskąpodczasintronizacjikrólówAragonii[31]:„My,
którzypojedynczojesteśmyrówniWam,aktórzyrazemzWamijesteśmywięksiodWas,ślubujemyCiposłuszeństwo,jeślibędzieszszanowałnaszewolności,ajeślinie,
tonie(Nos,queseparadossomostantocomoVos,yjuntosmásqueVos,juramosobedecerossirespetáisnuestroslibertades,ysino,no)”[32].Przeto„jestprzeciwne
istociemonarchiichrześcijańskiej,abyprawafundamentalnebyłystanowioneprzezsamegokrólabezzgromadzenia(concurso)poddanych.(…)Królprawodawcajedyny
iarbitralnyjestspozapolitykikatolickiej(políticacatólica):byłbytoczystycezaryzmrzymskialbodespotyzmorientalny”[33].Uściślając:gdybyśmyzałożyli,żekról
możesamowładnieustanawiaćprawosukcesyjne,toion,ijegonastępcamożejerównieżuchylaćsam;alejeśliprawotojeststanowioneprzezkrólarazemzKortezami,
touchylićjemogąteżtylkowspólnie.Natympoziomieogólnościmożemyzatemstwierdzić,żeprawosukcesyjnewmonarchiihiszpańskiejniejestwprawdzie
niezmienne,możepodlegaćkorektomizmianom,alewarunkiemkoniecznymjakiejkolwiekzmianyjestwspólnedziałanieKoronypersonifikowanejprzezkróla
ireprezentacjispołeczeństwaorazichzgoda.TegozaśwarunkudziałającywpojedynkęFerdynandVIIniespełnił.Wynikazaśztegorównieżinteresująca,bo(napozór)
paradoksalna,konkluzjapolityczna:wsporzedynastycznymod1830rokutonominalni„ultraabsolutyści”bronilizasadyrządureprezentacyjnego,natomiastliberałowie,
egzaltującynakażdymkrokurządykonstytucyjne,bylistronnikamiibeneficjentamiabsolutystycznejautokracji[34].
Zanimprzejdziemydodalszegosprawdzianulegalnościpragmatykifernandyńskiej,celowebędzierozwianielegendy,którejśladydostrzecmożnawniektórych
wypowiedziachautorówprzygodnieodnoszącychsiędohiszpańskiegosporudynastycznego,leczbezistotnejznajomościrzeczy.Chodzitumianowicieotwierdzenie,
jakobyspórówtoczyłsięoto,czykobietywHiszpaniimająwogóleprawodziedziczyćtron,przyczymkarliściprzedstawianisąjakoci,którzybezwzględnieoponują
takiejmożliwościstojącnagrunciesukcesjiwyłącznieagnatycznej.Pomijającewentualnązłąwolępiszących,zaciemnienietobierzesięzapewnezpowierzchownego
odczytaniainazbytpochopnegowyciągnięciawnioskuztegooczywistegofaktu,żeDonCarlosbyłmężczyzną,aDoñaIsabelkobietą,toteżinconcretowtymmomencie
spórdotyczyłreprezentantasukcesjiagnatycznejireprezentantkisukcesjiżeńskiej.Wżadnymrazienieoznaczatojednak,iżbykarliściprzeczyliwogóleprawukobiet
krwikrólewskiejdodziedziczeniatronu[35].Takiebezwzględnewykluczeniebyłobyniezgodnenietylkozprawemobowiązującymwchwilizaistnieniakonfliktu,
alezcałątradycjąhiszpańską,cokarlistówstawiałobywdwuznacznymświetle,zważywszyichparexcellencetradycjonalizm.Tymczasem,uprzedzającdalszywywód,
trzebazcałąmocąpodkreślić,żewhistoriiżadnegozkrólestwhiszpańskichkobietyniebyłynigdywykluczonebezwzględnieodsukcesji—równieżpozmianieprawa
sukcesyjnegow1713roku.
Wrzeczywistościzasadydziedziczeniawstarychkrólestwachiberyjskichbyłybardzozróżnicowane.Oczywiściewszędzieobowiązywałazasadapreferencji
dlakrólewskichsynów,aleistniałyróżnerozwiązaniawsytuacji,kiedypanującykrólniemiałsynów,ajedyniecórkiibraciorazdalszychmęskichkrewnych.
Wnajwiększymzkrólestwśredniowiecznych,czyliKastylii(ściślej:KastyliiiLeonu),panowałazasadapreferencjidlacórekkrólewskich(wraziebrakusynów)przedich
stryjami,usankcjonowanawiekopomnymkodeksemprawfundamentalnychAlfonsaXMądrego(AlfonsoXelSabio,1252–1284),zatytułowanymLasSiete
Partidas,akonkretnietytułem2.15.2częścidrugiej(PartidaSegunda)[36].RealniewśredniowiecznejKastyliipanowałytrzykrólowe:córkaAlfonsaVIMężnego
(AlfonsoVIelBravo)—Urraka(Urraca)wlatach1109–1126,córkaAlfonsaVIIISzlachetnego(AlfonsoVIIIelNoble)isiostraHenrykaI—Berengaria(Berenguela)
przezmiesiącw1217roku,orazcórkaJanaII(JuanII)isiostraHenrykaIV—IzabelaKatolicka(IsabellaCatólica),współpanującazeswoimmężemFerdynandem
Aragońskimwlatach1474–1504,alewdwupierwszychprzypadkachniebyłojeszczespisanychPartidas,tylkoprawozwyczajowe.Odmiennenormyzwyczajowe
panowaływKrólestwieAragonii,gdzielashembrasmogłypanowaćtylkowówczas,gdywcałymrodziekrólewskimniebyłożadnegopotomkamęskiego
(elvarón).Ilustrujetoprzypadekz1396roku,kiedypośmierciJanaIMyśliwego(JuanIelCazador)jegonastępcązostałjegomłodszybratMarcinILudzki(MartínIel
Humano),mimoiżJanpozostawiłdwiecórki:Joannę(Juana)iJolantę(Yolanda),którychpretensjedotronu(orazmężapierwszej—Mateuszahr.deFoixisynadrugiej
—LudwikaIIINeapolitańskiego)zostałyoddalone.TakasamasytuacjapanowaławKrólestwieNawarry,któregowiększaipołudniowaczęśćzostaław1512roku
inkorporowanadoAragonii.Tu,pośmierciLudwikaIKłótnika(aLudwikaXFrancuskiego)w1316roku,tronuPampelunynieodziedziczyłajegocórkaJoanna,tylko
jegobratFilipIIDługi(FilipVFrancuski),pośmiercitegoż—mimoposiadaniaczterechcórek—kolejnybratKarolIPiękny(KarolIVFrancuski),adopiero
powygaśnięciunanimgłównejliniiKapetyngów[37]—córkaLudwikaI,JoannaII.Wreszcie,wzunifikowanejjużpodberłemHabsburgówMonarquíaHispánica
obowiązywałoprawosukcesyjnekastylijskie—iinaczejbyćniemogło,boprzecieżpierwszyz„hiszpańskich”HabsburgówFilipIPiękny(FelipeIelHermoso)został
królemKastyliiiAragoniiiureuxoris,„zpraważony”JoannySzalonej(JuanalaLoca),będącejdziedziczkąobukoronjakocórkaKrólówKatolickich(Izabeli
iFerdynanda).TakistanrzeczypanowałażdokońcaepokiHabsburgówidziękiniemuFilipAndegaweńskimógłzostaćkrólemHiszpanii,jakownukMariiTeresy
Habsburżanki—córkiFilipaIVHiszpańskiego—wyprzedzająctymsamymczłonkówCasadeAustriazinnejliniiniżpanującawHiszpanii[38].
Sytuacjaprawnauległazasadniczejzmianiew1713roku,poutwierdzeniupanowaniazałożycielanowejdynastii—FilipaV(D.FelipedeBorbónyBaviera,1683–
1746).10maja1713rokukrólpromulgowałnoweprawosukcesyjne,zwaneAutoAcordado(„UzgodnionymRozporządzeniem”),któregopełnaurzędowanazwabrzmiała
NuevoReglamentosobrelasucesiónenestosReynos(„NowaRegulacjadotyczącasukcesjiwtychKrólestwach”),copodkreślałospecyficznycharakterowegoprawa
jakozgody(acuerdo)pomiędzymonarchąiKortezami(poprzedzonejzasięgnięciemopiniiRadyKastylii),którychakceptacjadlazmianyprawafundamentalnegojest
bezwarunkowokonieczna[39].AutoAcordadoustanawiałopierwszeństwowsukcesjikażdegopotomkapłcimęskiej(elvarón)wDomukrólewskimzprawowitego
małżeństwa,nietylkowliniigłównej(líneaprincipal),alerównieżwliniachbocznych(lateral),obejmującychbraciibratanków(hermanosysobrinos),choćbybyła
tolinianajodleglejsza(máslejana)codostopnia(grado)odmożliwejdziedziczkiżeńskiej,zezwalającnapanowaniekobiet(mujeres,hembras)jedyniewwypadkubraku
