Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PRÓTASIS
Narodzinykarlizmu
Kwestiadynastycznajakoprzyczynaformalnakarlizmu
Bóg,rozdawcatronów,powołałmniewdniumoichnarodzindoobjęciadziś
tronuHiszpanii[1].
KarolV
Prawowitościąjestemja[2].
KarolVII
Karlizmjakohiszpańskifenomensocjopolitycznymaswojądokładnąmetrykęurodzin.2października1833rokuozmierzchu[3]administratorpocztwmiasteczku
TalaveradelaReinawprowincjiToledoijednocześniekomendant15.BatalionuOchotnikówKrólewskich(VoluntariosRealistas)—urodzonywunieśmiertelnionym
przezautoraDonKichotaToboso,comawagęsymbolu—ManuelMaríaGonzálezzebrałnaplacugłównympodległychmumilicjantówiwzniósł,przyjęty
entuzjastycznie,okrzyk¡VivaDonCarlosV!Wprawdziejegooddziałzostałwkrótcerozbityprzezwojskarządowe,asamGonzález,wrazzdwomasynami,został
rozstrzelany15października[4],otwierającwtensposóbdługąlistękarlistowskichMártiresdelaTradición,leczżagiewroznieconajegogritowTalaverzejuż
niezagasła,bownastępnychdniachpoczęływybuchaćkolejnepowstania(wNawarze,KrajuBaskówiLaRioja),któreprzerodziłysięwregularnąwojnędomową,
trwającąsiedemlat[5].
Słowocarlismo(podmiotowo—carlista,wliczbiemnogiejcarlistas),będącederywatemodimieniaCarlos(Karol),funkcjonujetedyjakopotoczneokreślenie
legitymistycznegotradycjonalizmuwHiszpaniiodlat30.XIXwieku[6],kiedytonaporządkudziennymstanęłakwestiasukcesjitronu,wskutekwydziedziczeniainfanta
Karola[7],któregozwolennicywystąpilizbrojniewobroniejegopraw.„Pierwsząkwestią,naktórejzakładasiękarlizm—pierwsząwsensielogicznym—jestówspór
dynastyczny(pleitodinástico)”[8].JaklapidarniestwierdzanapoczątkuswojejZwięzłejhistoriilegitymizmuhiszpańskiegojegozasłużonydokumentalistaidziejopis
MelchorFerrer,„partiakarlistowskawHiszpaniiwyłaniasięzkwestiidynastycznej.DwielinieDomuBurbońskiego,męska(agnada)iżeńska(femenina),ubiegająsię
owładzę.Prawosukcesyjneprzyznajepierwszejprawowitość(legitimidad),drugiej,wrazznieprawowitością,przypadauzurpacjaTronu”[9].Wszelako—jakzauważa
zkoleiGabrielAlférezCallejón(†1998)—samajuż„kwestiadynastyczna”(lacuestióndinástica),względnie„sukcesyjna”(sucesoria),niedotykającnawetinnych
jeszczetematówprzewodnichkarlizmu,wcaleniejestprostaijednoprzyczynowa,leczzawierawsobietrzyaspekty:historyczny,jurydycznyiideologiczny[10],względnie
polityczny[11].Musimyzatemuwzględnićiomówićkażdyznich.
Aspektpersonalno–historyczny
Do1830rokusprawasukcesjitronuhiszpańskiegobyłazupełnienieproblematyczna.Jakożepanujący—deiureod1808,adefactood1813roku—królFerdynand
VII(D.FernandodeBorbónyBorbón–Parma,1784–1833)pozostawałwciąż,pomimotrzechmałżeństw,bezdzietny,oczywistyminiekwestionowanymnastępcątronu
byłjegomłodszybrat,InfantHiszpanii,książęKarolMariaIzydor(D.CarlosMaríaIsidrodeBorbónyBorbón–Parma,1788–1855).Jednakowoż,10grudnia1829roku
królzawarłczwartejużmałżeństwo—zeswojąneapolitańskąkuzynkąisiostrzenicą,księżniczkąMariąKrystyną(DªMaríaCristinadeBorbón–DosSiciliasyBorbón,
1806–1878),która10październikanastępnegorokupowiłacórkę,infantkęMarięIzabelę(DªMaríaIsabeldeBorbónyBorbón–DosSicilias,1830–1904),adwalata
późniejkolejną—infantkęMarięLudwikę(DªMaríaLuisadeBorbónyBorbón–DosSicilias,1832–1897).Jeszczeprzedpublicznymobwieszczeniembłogosławionego
stanukrólowej(conastąpiłonapoczątkumaja),bo29marca1830roku,królogłosiłtzw.SankcjęPragmatyczną(PragmáticaSanción),którauchylałaobowiązujące
wHiszpaniiodwstąpienianatrondynastiiBurbonówzasadyprawasukcesyjnego,dającepierwszeństwowszystkimpotomkomrodzinykrólewskiejpłcimęskiej,zarówno
zliniigłównej,jakizbocznych.Wkonkretnejsytuacjioznaczałoto,iżinfantKarolzostaniewyprzedzonywporządkusukcesjiprzezmającesięniebawemnarodzić
dzieckokrólewskie,bezwzględunato,jakiejbędzieonopłci(coprzecież,ażdorozwiązania,byłoniewiadomą)itakteżsięstałowrazznarodzinamipierwszej,apotem
drugiejcórki.Król—działającyniewątpliwiepodwpływemswojejambitnejmałżonki,któramogłaoczekiwać,żewraziezgonuniecieszącegosiędobrymzdrowiem
królazostanieregentkąrządzącąwimieniumałoletniejcórki—dokonałtegoaktuarbitralnie,niepoddającgopodegzaminKortezów.
OgłoszenieSankcjiwywołałopowszechneoburzenietradycjonalistówwskazującychniezgodnośćtrybujejpromulgacjizezwyczajami,obyczajamiiprawami
stanowionymikrólestwhiszpańskich,aleprzedewszystkimipraktycznieskutkowałobłyskawicznymukształtowaniemsięnowejliniipodziałupolitycznegowHiszpanii
podługdystynkcji„przyjaciel—wróg”,któraokazałasięniezwykletrwała,nacarlistas,czyliobrońcówprawpokrzywdzonegoinfanta,pragnącychjednocześnie
zachowaniaStaregoPorządku,iisabelinos,którzywwyniesieniunatronmałoletniejinfantkidostrzegliszansęprzeprowadzeniaswoichplanów
politycznych[12].Obaobozy,dlaktórychimionaKarolaiIzabelistałysięsztandarami,starłysięzesobą—naprzódnadworze—podejmującdziałaniamającenacelujuż
toderogacjęSankcji,jużtojejutrzymaniewmocy.Kulminacjątejwalkikoteriidworskichstałysiętzw.wydarzeniazLaGranja(sucesosdeLaGranja)wewrześniu
1832roku[13],czylipodczaschorobyirekonwalescencjiFerdynandaVIIwPałacuLaGranjadeSanIldefonsokołoSegowii.18września,wykorzystującfaktkolejnego
atakupodagry,którypowaliłkróla,sprzyjającyDonCarlosowiiuważanyzaszefanieformalnejpartiiultraabsolutistasnadworze,ministersprawiedliwościFrancisco
TadeoCalomardedeRetascónyArriá(1773–1842),wasyścieinnychministróworazambasadoraKrólestwaNeapolu,podsunąłFerdynandowidopodpisukodycyl
anulującySankcję.Wieśćniesie,żekiedyczterydnipóźniejCalomardezaprezentowałtriumfalnieówdokumentprzedcałymdworem,siostrakrólowej—księżna
LudwikaKarolina(DªLuisaCarlotadeBorbón–DosSiciliasyBorbón,1804–1844),wyrywającmugozrąkidrącnastrzępy,wymierzyłamuteżpoliczek,nacominister
zareagowałchłodnymukłonemisłowamiCalderona:Señora,manosblancasnoofenden(„Pani,białerączkinieobrażają”)[14].
Oczywiściestronaprzeciwnanatychmiastprzypuściłakontratak.1październikazostałzdymisjonowanyCalomarde,którynadtodziesięćdnipóźniejotrzymałnakaz
opuszczeniakraju[15],atakżesekretarzstanuAntoniodeSaavedra[16].Naurządsekretarzastanu[17](secretariodeEstado)powołanyzostałabsolutistamoderado
FranciscodePauladeCeaBermúdezyBuzo(1779–1850).15październikaCeaBermúdezwydałzazgodąkrólaamnestiędlaliberałówskazanychnabanicjępoupadku
reżimuliberalnegow1823roku[18].Tymsamymzostałystworzonepodstawypodpolitycznysojusz„absolutystówoświeconych”iliberales,którzywspólnie
przeprowadząustrojowątranzycjęodmonarchiiabsolutnejdokonstytucyjnej,odAntiguoRégimendoNuevoRégimen[19].Dekretemz9listopadaCeaBermúdezutworzył
ministerstworozwoju(MinisteriodeFomento),któreprzejęłokompetencjeRadyKastylii,przezcopołożyłpodwalinyinstytucjonalnepodkapitalistyczneprzemiany
wżyciugospodarczym,podjętewnastępnychlatach[20].31grudniaMariaKrystynauzyskałaodswegokrólewskiegomałżonka—przezcałeżyciechwiejnego
iulegającegonaciskomzewszystkichstron—podpisnakolejnymdokumencie,którytymrazemanulowałkodycylsprzeddwóchmiesięcyiprzywracałSankcję
Pragmatyczną.UpoważnionaprzezFerdynandadosprawowaniafunkcjimonarszychnaczasjegochorobyiwspieranaprzezsiostrę,MariaKrystynaprzystąpiławraz
zCeaBermudezemdoeliminacjiprzeciwników.12stycznia1833rokurozwiązanezostałyoddziałyVoluntariosRealistas,grupującezwolennikówinfantaiStarego
Porządku.Nowyministerwojny,markizdeZambrano(MigueldeIbarrolayGonzález,1776–1848)przeprowadziłczystkęwregularnychsiłachzbrojnych,usuwając
wszystkichgenerałówioficerówpodejrzewanychowiernośćprawowitemunastępcy(wymienionoteżwszystkichkapitanówgeneralnych,czylidowódców
wposzczególnychprowincjach).Faktyczniewszystkietezmianybyłyzakamuflowanym,acz„odgórnym”,zamachemstanu.Wreszcie,13marcaDonCarlosijego
rodzinaotrzymalinakazopuszczeniakrajuiudaniasiędoPortugalii,skądksiążęzgłosiłoficjalnyprotestpodkoniecnastępnegomiesiąca[21].Zaprotestowałtakżedwór
neapolitańskiorazprymasToledoiHiszpanii,kardynałPedroInguanzoRivero(1764–1836),któryteżodmówiłuczestnictwawślubowaniunawiernośćinfantce
Izabeli[22].UroczystyaktjejproklamacjijakoksiężniczkiAsturii[23](PrincesadeAsturias)odbyłsię,zgodnieztradycją,wkoronacyjnymkościeleklasztornymśw.
