Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Początek.Powojennarzeczywistośćwpolskiejprozie...
25
skiegobohateraopowiadaniaodwołujesiędonieodgadnionegodla
człowiekaboskiegozamysłuwurządzeniuświata.Dotądsamnie
traktowałwiarypoważnie,terazposłużyłamuzawykręt,aleteż
jegozachowanieilustrujeogólniejsząprawidłowośćsformułowa-
nąprzezJedlickiegowodniesieniudoludzkichreakcjiwczasach
okupacji.
Wtymsamymopowiadaniużydowscyurzędnicyjudenratu,którzy
otrzymaliodNiemcówrozkazwskazaniakilkusetŻydówprzezna-
czonychdolikwidacji,woląsporządzićlistętych,którzymająocaleć,
awięcoprawcybędąomijaćichdomy,wygarniajączinnychswoje
ofiary.Wtensposóbtwórcylistystarająsięodsunąćświadomość
współudziałuwludobójstwienawet,jeślitowspółudziałwymuszony.
Okolicznościsąpotworne,niewytłumaczalnewżadnychakceptowa-
nychdotądkategoriach,jednakczłowiekzawszelkącenępróbuje
zmieścićjewjakichśdostępnychramach,któredawałybypozórzna-
negoładuiśwłaśniewówczasobnażaichnieadekwatność,dotyka
niesamowitości,wpadawotchłańniepojętego:
H[ś]prezesrady[judenratu–H.G.]zpapieramipodpachąwtyka
dorękikażdemuzurzędnikówpoarkuszu[listyznazwiskamichwilo-
woocalonychprzedlikwidacją–H.G.].Otrzymaniepapierkadziała
nanichodrazuuspokajająco.Odnajdująsięwznajomejatmosferze,
odczuwająpraworządność.”(57–58,podkr.H.G.)
–piszeSandauer,którywswoimprozatorskimraporcienatemat
wielkiejzmianystosujegorzkąironięjakośrodeksygnalizującyiroz-
pacz,igłębokierozczarowanie,izawód,iutratęwiarywtrwałość
humanistycznychfundamentówdwudziestowiecznejcywilizacji.
Ironiawielokrotniepojawisięwnarracjachzmiany.Najcelniej
użyjejejTadeuszBorowskiwtomiePożegnaniezMarią.Pisarzepró-
bującycokolwiekpowiedziećozmianiewyczuwają,żeironiadaje
możliwośćpracywobrębiedanegodyskursuprzyjednoczesnym
kontestowaniugo20.Byłotoużytecznewsytuacjizmuszającejdo
przemyśleniananowowszystkiego,codotąduważałosięzaważne,
nienaruszalne,normalne.Wtedywłaśnieironiastajesięfigurąnie-
wypowiedzianego,sposobemzasygnalizowaniasub-tekstu,którego
20InspirującopiszeozastosowaniachironiiLindaHutcheonwpracyCircling
theDownsputofEmpire[w:]PasttheLastPost.TheorizingPost-Colonialismand
Post-Modernism,ed.byIanAdam,HelenTiffin,HarvesterWheatsheaf,New
York,Toronto,Sydney,Tokyo,Singapure1991,s.171,178.
