Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wrotnieniżwAnglii,owaproletaryzacjanieobjęłasamodzielnychekono-
miczniechłopów;objęłagłówniemałorolnych,chałupnikówiwyrobników.
Grupyteniemiałyprzeważniewieledostracenia,toteżprocesproletaryzacji
niemógłbyćprzezniepostrzeganyjakospołecznadegradacja.Wzakładach
scentralizowanych(wfabrykachikopalniach)w1875r.„armia”robotników
liczyła2mlnludzi,todawało33%pracownikówzatrudnionychwsektorze
II,w1900r.byłotojuż5,7mln(60%),aw1913r.–7,2mln(61,5%).Nie
byłato„ciemnaizacofana”masa.Wartobowiemzaznaczyć,żejużw1875r.
wśródmłodychmężczyznwwiekupoborowymwRzeszyjedynie2%było
analfabetami,weFrancjizaś18%,awAnglii,cojestdoprawdyszokujące
–17%.
Przyrostowiludnościowemuzacząłwięcdorównywaćpostępgospodar-
czy.Niemcygwałtownieprzeobrażałysięzkrajurolniczegowprzemysłowy.
Liczbazatrudnionychwzrosławlatach1890–1913z22,4mlndo31mln
osób.Udziałgospodarkirolnejileśnejbyłdośćskromny;odnotowałaona
wzrostz9,6mlndo10,7mlnosób.Przemysłirzemiosłozaoferowałyponad
3,5mlnmiejscpracy;zatrudnieniemożnabyłoznaleźćwgórnictwieihan-
dlu,atakżewnowoczesnychgałęziachgospodarki,jak:transport,banko-
wośćiubezpieczenia.Otym,jakszybkoprzebiegałprocesindustrializacji,
świadczyudziałwwytwarzaniuproduktunarodowego.Przemysłirzemiosło,
którejeszczew1883r.plasowałysięzarolnictwemileśnictwem,naprzeło-
miewiekówosiągnęłyprzewagę,astosunektenw1913r.wyniósł19,9do
11,3mldmarek,przyczympozostałaczęśćprodukcjiglobalnej(48,5mld
marek)przypadłanapozostałedziały,główniegórnictwo,transportihandel.
Wciąguzaledwie16lat,od1896do1912r.,wydobyciewęglakamiennego
zwiększyłosięz86do177mlnton,węglabrunatnegoodpowiednioz27do
82,arudyżelazaz6,3do17,9mlnton.
PrzeprowadzonawpierwszejpołowieXIXwiekukomercjalizacjarolnic-
twanietylkoniepodważyłaekonomicznejdominacjiszlachty,alewręczją
wzmocniła.Wystarczyzauważyć,żejeszczew1907r.nielicznagrupawłaści-
cielimajątków(powyżej100ha),którestanowiłyzaledwie0,6%ogólnejich
liczby,dzierżyławswychrękach28,15%ziemiużytkowanejrolniczowPru-
sach.W„mateczniku”pruskiegojunkierstwa,wsześciuprowincjach
wschodnich(PrusachWschodnich,Zachodnich,wBrandenburgii,naPo-
I.EpokaWilhelmińska
15
