Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
serwatyści,oburzeninakanclerzazawniesieniedoparlamentuprojektu
wprowadzeniapodatkuspadkowego.
W1909r.Bülowotrzymałdymisję.NaczelerządustanąłTheobaldvon
Bethmann–Hollweg.Nowykanclerzpróbowałpoczątkowozreformować
pruskieprawowyborcze,leczmusiałsięugiąćprzedsilnąopozycjąjunkrów
iodstąpiłodtejpróby.„WstosunkuRzeszydopaństwczłonkowskich–pi-
sałrozgoryczony–któryjużchoćbyprzeznieustannebojeowysokość
podatkówulegałstałymzadrażnieniom,corazdotkliwiejizcorazwiększą
szkodądawałosięwyczućniezgodnośćmiędzynadwyrazkonserwatywną
orientacjąpolitykipruskiejaliberalnymprowadzenieminteresówRzeszy.
Jednocześniecorazbardziejburzyłoumysłydążeniedoradykalnegozwięk-
szeniaudziałuparlamentuwzadaniachrządowych”.
W1912r.wyborydoparlamentuRzeszyprzyniosłyogromnysukcesso-
cjaldemokracji.Na12207tys.ogólnieoddanychgłosównasocjaldemokra-
tówpadło4250tys.Więcejniżtrzeciaczęśćwyborcówzagłosowałanakan-
dydatówsocjalistycznych.Na397mandatówsocjaldemokracizdobyli110,
konserwatyści43,narodowiliberałowie45,Centrum90.Socjaldemokracja
byławięcnajsilniejszymstronnictwemwparlamencie,alejejwpływnapoli-
tykępaństwabyłnadalnieznaczny.
NaprzełomieXIXiXXwiekuNiemcyosiągnęłyzatemwielkąpotęgę
iprzeżywałybujnyrozwójekonomiczny.WRzeszykształtowałysięnastroje
pewnościsiebie,dążeniedoodegraniaszczególnejroliwświecieihegemo-
niiwEuropie.Zdrugiejstrony,Niemcyniemogłyfaktycznieprowadzićin-
nejpolitykijakimperialna,niechcączadusićsięowocamiwłasnejprosperi-
tygospodarczej,którazmałymiprzerwamitrwałaod1871r.Dlaniesłycha-
nejdynamikiprzemiangospodarczychipolitycznych,jakiezachodziły
wRzeszyNiemieckiej,niewielkaEuropaŚrodkowazdawałasięzaciasna.
Ograniczeniedoskromnychramwewnętrznychprocesówrozwojowych,ko-
niecznośćprzystosowaniasiędo„saturowanych”stosunkówniemieckie
mieszczaństwoodczuwałojakoupokarzająceidyskryminującewporówna-
niuzmożliwościamieuropejskichsąsiadów.Dotychczaspolitykanarodowa
byłaprowadzonapodhasłamizjednoczeniaNiemiec,apotemwewnętrznej
konsolidacjiRzeszy.AlewlatachdziewięćdziesiątychXIXw.zaczętoją
utożsamiaćzpolitykąświatową,zgodniezopiniąwygłoszonąprzezMaxa
26
NIEMCY.Dziejepaństwaispołeczeństwa1890–1945
