Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Cyceron,Opaństwie
adwersarze,dopóźnejstarościbeznajmniejszejpotrzebynarażałsię
zwłasnejwolinarozmaiteburzeizawirowania,zamiastpędzićżywot
spokojny,przyjemnyicichy.Niewspomnętuobardzowieluobywate-
lachratującychniedawnozopresjinaszepaństwo,bogdybymkogośpo-
minął,onsamlubjegobliscymoglibyżywićdomnieurazę.Jednotylko
dodam:właściwerodzajowiludzkiemupotrzebamęstwaipragnienieobro-
nywspólnegodobrasąsilniejszeniżliczneponętyzabawipróżnowania.
2
IINiewystarczyżjakwprzypadkuinnychumiejętnościicechż
świadomośćwłasnegomęstwa;trzebajerównieżpraktykować.Nawetjeśli
winnychdziedzinachbiegłośćdziękisamejwiedzymożeprzetrwaćmimo
bezczynności,męstworealizujesiętylkowdziałaniu,najdoskonalszazaś
jegoformapolegadlanasnarządzeniupaństwemorazzastosowaniuż
wczynach,aniewsłowachżzasadomawianychprzezteoretyków
wzaciszuichszkół.Każdasłusznaiszlachetnamyślwykładanaprzezfi-
lozofówbyłajużwcześniejsformułowanaiudowodnionadziękiprawo-
dawcomwielupaństw.Skądbysięwzięłypobożnośćiobrzędyreligijne,
skądprawonarodówitodrugiezwanecywilnym,atakżesprawiedliwość,
rzetelnośćibezstronność,skądpoczucieprzyzwoitości,umiarkowanie,
obawaprzedhańbą,pragnieniechwały,skąddzielnośćwtrudachiniebez-
pieczeństwach?Zawdzięczamyjeludziom,którzyogólnewskazówki
utrwaliliwodwiecznychzasadachpostępowanialubusankcjonowalipra-
3
wem.Ksenokrates7,jedenznajwybitniejszychfilozofów,zapytany,jaką
korzyśćwynosząznaukijegosłuchacze,odparłpodobno,żeucząsię
postępowaćzwłasnejwolitak,jakkażeprawo.Azatemobywatelnaka-
zującyogółowimocąswejwładzyipodgroźbąprzewidzianychwusta-
wachrepresjipostępowanie,doktóregosłowafilozofówmogąskłonićnie-
wielu,znaczywięcejnawetodmędrcówwykładającychszczytneidee.Czy
możnawywody,choćbynajcelniejsze,przedkładaćnadstabilnośćpaństwa
osiągniętądziękiwłaściwemusystemowiprawnemuisprawdzonymregu-
łompostępowania?Moimzdaniemjakmiastaogromneiwładcze(byza-
cytowaćEnniusza8)sąważniejszeniżwioskiimałetwierdze,takobywa-
telerozważnieistanowczokierującyowymimiastamiznacznieprzewyż-
szająmądrościąludzi,którzyniebiorąsiędorządzenia.Skorozatem
najbardziejpociąganaspomnażaniedorobkuludzkości,jeżelimyślą
7Ksenokratesż(394ż314przedChrystusem),greckifilozof,drugipoSpeuzypie
następcaPlatonawAkademii.Wzoremjejzałożycielaskłaniałsiękupitagoreizmowi.
8KwintusEnniuszż(239ż169przedChrystusem),wybitnypoetarzymski,autor
niezachowanejepopeihistorycznejRocznikiw18księgach,zktórejpochodzizapewne
cytowanywers.
