Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ciemzastąpieniewyspecjalizowanegoiwyalienowanegowysiłkuprzez
wszechstronną,nieskrępowanąsamorealizacjęczłowieka.WKapitale
jednakkoncepcjatapoddanazostałaznaczącejrewizji.Marksdoszedł
bowiemdowniosku,żewramachdziałalnościprodukcyjnejnigdy
niebędziemożliwypełny,nieskrępowanyrozwójczłowieka;pełnej
wolnościdziałańbędzieonmógłdoświadczaćwczasiewolnymod
pracy.Niezbędnymtegowarunkiembyłojednakpoddanieprodukcji
pełnejkontroliizastąpienienanarchiirynku”przezracjonalnyplan-
innymisłowy,przezzorganizowanyiodgórnieadministrowanypo-
działpracy.WoczachMarksapierwowzoremtakiegorozwiązaniaby-
łyświęcącewjegoczasachtriumfywielkiekompleksyfabryczne10.
AutorKapitałuprzeciwstawiałnślepy”,przypadkowypodziałpracy,
którydominowałbyłwewczesnejgospodarcerynkowej,świadomemu
podziałowipracy,którystanowiłpodstawowązasadęorganizującą
współczesneprzedsiębiorstwo.Tenndespotyzmfabryki”byłwjego
oczachczymśnieporównanielepszymniżanarchicznanwolność”ryn-
ku,którawrzeczywistości(iwinterpretacjiMarksa)sprowadzałasię
dozmagańślepychsiłicałkowitejutratykontrolinadlosemprodu-
centa.WizjatakaprowadziłaMarksadoprzekonania,żesocjalistyczny
typorganizacjiprodukcjizdołacałkowiciewyeliminowaćrelacjeryn-
koweidoprowadzidoprzekształceniacałegospołeczeństwawnjedną
wielkąfabrykę”.Niewidzialnarękarynkuustąpimiejscawydzialnej
ręcetwórcówiwykonawcówplanu.Produkcjatowarowa-czylisocja-
lizacjagospodarkidokonywanazapomocąnarzędzirynkowych-za-
stąpionazostanieprzezngospodarkębezpośredniozsocjalizowaną”,
toznaczyplanowąorganizacjęzarównoprodukcji,jakipodziału.
WprzekonaniuMarksaideałtenspełnićsięmiałzasprawądia-
lektycznegopowrotudogospodarkinaturalnej.Opiniatawsposób
najbardziejwyrazisty,wkarykaturalniewręczprzerysowanejformie,
wyrażonazostałanałamachKapitału,gdziezestawionezostałygo-
spodarkaepokikomunizmuingospodarka”,jakąstworzyłbyłnaswej
wyspieRobinsonCrusoe.Wobutychprzypadkachniesposóbmówić
opodzialepracypomiędzywieleniezależnychpodmiotów,którepo-
siadająróżne,nierazrozbieżneceledziałania.Mamytudoczynienia
10K.Marks,F.Engels,Dzieławszystkie,t.XXIII(Kapitał),Warszawa
1968,s.368-369.
12
