Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
CzęśćI.Państwoanaród
państwa.Kontrowersjewokółideinarodowejpojawiłysiędopieropod
koniecXIXwieku,kiedytoobiektywnycharaktersamejprzynależności
narodowej(miejsceurodzenia,język)zacząłbyćprzeciwstawianysubiek-
tywnemucharakterowiwolidemokratycznej,coprzyczyniłosiędowy-
buchufalinacjonalizmówwEuropie.Byćmożenowyeuropejskiprojekt
odcinającysięodoptykinarodowejchceuniknąćbłędówprzeszłości,
uwzględniającspustoszenia,jakichdokonałyoweruchywXXwieku.
Czymożliwajestjednakdemokracjabeznarodu?Perspektywabudowa-
niawspólnejEuropynabazieprawczłowiekazpewnościąjestatrakcyjna,
gdyżotwieraprzestrzeńnaszejindywidualnejwolności.Niewykluczato
coprawdaudziałujednostkiwkształtowaniuzbiorowejwoli,europejskiej
„woliogółu”,aleumiejscawiaposzczególneprzynależności–narodową,
lokalnączyzawodową–narównejpłaszczyźnie.TymsamymEuropa,
którejpodstawęstanowiłabyjednostronnaafirmacjaprawimożliwości
jednostki,byłabyjedyniepewnąprzestrzeniącywilizacji.Nietworzyła-
bynatomiastżadnejwspólnotypolitycznejani„wspólnotylosu”dającej
jednostcepoczucieodniesienia.Czyjednakjestmożliwe,abyjednostki
funkcjonowałyjedyniejakopodmiotyekonomiczne,moralneiwolne,nie
przynależącdożadnegociałapolitycznego?
Pogodzenieuniwersalizmuprawczłowiekazzasadądemokracjiwy-
dajesięwkontekściebudowaniawspólnotyeuropejskiejwyjątkowoprob-
lematyczne.TendencjedoupolitycznieniaEuropywyraźniewskazująna
fakt,żeniemożnajejdefiniowaćjedyniewkategoriachekonomicznych
czynawetkulturowych.Ustanowieniejakiegokolwiekciałapolitycznego
wiążesięzoddaniempewnychrzeczydodyspozycjiwszystkim.Jakpo-
wiadaArystoteles,ludzietozwierzętapolityczneijakoobywatele„oddają
wszystkimdodyspozycjiswedziałaniairacje”,czylinietylkodziałają,
lecztakżerozważająwspólnie.Wydajesię,żeEuropejczykombrakuje
właśnietejistotnejświadomości.
ProblemznadaniemstatusudemokratycznegoEuropie,którymiałby
określićjejformępolityczną,wynikapoczęściztego,żezasadademo-
kratycznaniewystarczadowyznaczeniaram,wktórychjeststosowana.
Posłuszeństwoobywatelskiejestprawnieusankcjonowane,jeślijednostka
lubgrupawyraziłazgodę,osobiścielubpoprzezswychreprezentantów,
napodleganiejakiemuśprawuczyjakiejśinstytucji.Zasadatamożebyć
stosowanawnajróżniejszychwspólnotach:rodzinie,wiosce,mieście,na-
rodzieitd.Problemwtym,żesamaniedajeodpowiedzinapytanie,jakato
mabyćwspólnota.Trudnośćdemokracjipolegawięcnatym,żewstosun-
