Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstępdorozważańo„państwie”
17
trzebękoordynacji,wobecktórejwięzypokrewieństwastałysięnieadekwatnedla
organizacjispołecznej.Oikíamiałastanowićsegmentpolis,polisnatomiastmiała
byćniejakopowiększeniemoikíi,przyczymwymienionetrzyzależnościmiędzy-
ludzkiepozostawałyfundamentemstosunkówspołecznychwpaństwie.
PewnewskazówkiprzemawiającezasłusznościąkoncepcjiArystotelesadają
badaczecywilizacjiikulturystarożytnegoWschodu,którzyargumentująnarzecz
istnieniapośredniegoetapuwrozwojuinstytucjipaństwa.Takimpośrednimtwo-
remmiałobybyćdominiumziemskiebędącewewładaniudanegorodu,wktórym
istniałyjużpierwszewarstwyspołeczne,przedewszystkimrządzącyirządzeni.
WartotuzacytowaćfragmentpracyIwanaGelba,znawcykulturystarożytnejMe-
zopotamii,którywnastępującysposóbopisujepoczątkipaństwowościnatamtym
obszarze:DPodstawowąjednostkąrodzimejkulturyMezopotamiiodnajdawniej-
szychczasóważdookresuURIIIwłączniebyłotakzwaneébitum,czyli«posiad-
łość»,«dwór»,«gospodarstwo»...Teposiadłościobejmowaływspólnąwłasność
rodzinnąreprezentowanąprzezpanadworu,jegomłodszychbraciijegopotom-
ków.Częśćmajątkumogłabyćodsprzedawanainnymrodzinom,akupcamimo-
głybyćzarównoosobyprywatnereprezentująceinnerodzinylubdomypanujące.
[ł]wposiadłościmieszkałytrzyklasyspołeczne:klasawolna,klasaquasi-wol-
na,świadczącawiększośćpracydladworu,orazklasaniewolników.Istnienietych
trzechklasdajedowódnazhierarchizowanespołeczeństwobędącenieodłącznym
elementemnajstarszychokresówcywilizacjimezopotamskiej”5.Stądteżczęśćna-
ukowcównapodstawieodkryćarcheologicznychpochodzącychzestarożytnych
kulturBliskiegoWschodutwierdzi,iżkluczowymelementemformowaniasię
protopaństwbyłastratyfikacjaspołeczna,któraskutkowaławyodrębnieniemsię
dwóchwarstw-rządzącychirządzonych,toznaczy,żeczynnikpolitycznymiał
większeznaczenieniżczynnikekonomiczny,gdyżwłasnośćprywatna,acozatym
idzie,podziałnaklasęposiadającąiproletariatnastąpiłznaczniepóźniej,kiedy
instytucjapaństwabyłajużbardziejzaawansowana.
Analizującpoczątkipaństwowości,szczególniegdychodziostarożytneChiny,
należywspomniećokoncepcji,wedlektórejrozwójcywilizacjiopartychnarolnic-
twieiujarzmianiepotrzebnychdotegozasobówwodnychwykształciłyinstytucję
państwajakoodpowiedźnapotrzebęmobilizacjiikoordynacjiogromnychzasobów
siłyroboczejniezbędnejdouprawyziemiipracirygacyjnych.Teoriętęwnajbar-
dziejobszernejispójnejformiezaprezentowałKarlWittfogelwswejklasycznej
jużdziśpracyOrientalDespotism.AComparativeStudyofTotalPower.Jegokoncepcje
stałysiępodstawąwspomnianejjużteoriizarządzania,tłumaczącejprzyczynypo-
wstaniazinstytucjonalizowanejwspólnotyspołecznejiwładzypolitycznej.Witt-
fogeluważa,żekulturyocharakterzewybitniekontynentalnym,rozwijającesię
wobrębiewielkichrzek,abyprzetrwaćimócsięrozwijać,musiałystworzyćwyso-
kozorganizowanestrukturyzapewniającesprawnezarządzaniedużymizasobami
5I.J.Gelb,SocialStratificationintheOldAkkadianPeriod,TrudyDvadsat’PyatogoMieżdunarod-
nogoKongressaVostokvedov,t.1,Moskwa1962,s.225-226.
