Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
związanychzpolitycznymiprawamiwolnościowymi.WAustriiwwynikuwystą-
pieńspołecznychzostajeuchwalonakonstytucja.Nieudanąpróbęuniezależnienia
sięodAustriipodejmująWęgrzy.Zpodobnymskutkiempodjęłypróbęoderwania
sięodAustriipółnocneWłochy.Jednakżerealizacjapostulatówzjednoczeniowych
nastąpiławdrugiejpołowieXIXwieku.Włochyostateczniezakończyłyrisorgi-
mentopolikwidacjiPaństwaKościelnego,aNiemcyzjednoczyłysiępodprzywódz-
twemPruspowojnieprusko-francuskiej.
Mimożezwolennicynowopowstałychnurtówpolitycznychznajdowalisięnie-
malwkażdymzakątkuEuropy,możnawskazaćjednaknaodrębnewarunkiiśro-
dowiskoustrojoweichaktywności.Związanetobyłom.in.zaktualnąsytuacjąpoli-
tyczną,ekonomicznączynarodowościowąwdanympaństwie.Tam,gdziepanował
ucisknarodowy,rodziłsięsilnyruchnacjonalistycznyiseparatystyczny.Wkra-
jach,gdziespotykanebyłydynamicznyrozwójprzemysłuiwzrostliczebnyproleta-
riatu,określanegotakżewpewnymmomenciemianemczwartegostanu1,powsta-
wałruch,naktórydużywpływideowyzaczęliwywieraćzwolennicyKarolaMarksa.
Tenwpływzauważonowkręgachkościołakatolickiego,stądpojawieniesięfun-
damentalnegodlaspołecznejnaukikościołaichrześcijańskiejdemokracjitekstu
RerumnovarumpapieżaLeonaXIII.WRosjirozwijałsięruchnarodnicki,którego
członkowiepostanowilinpójśćwlud”
,abyuświadamiaćmujegorolęiznaczenie.
Zczasempropagatorzyzmiandoszlidowniosku,jedynieprzemocmożeprzy-
nieśćoczekiwanerezultatyizanimzorientowanosię,żezabójstwogłowypaństwa
nieoznaczajednoczesnejzmianyustroju,podjętodziałaniaokreślanemianemter-
roryzmuindywidualnego.Terroryzmtenpropagowanybyłprzezczęśćśrodowisk
anarchistycznych.Należyprzytymzauważyć,wiekXIXtopojawieniesięwspół-
cześniepojmowanegoterroryzmu.Jegopoczątkisięgajączasurewolucjifrancu-
skiej,gdyradykałowieuznali,żestosowanieterrorujestnajskuteczniejsząformą
rządzenia2.
Niebezprzemocydziałałyruchynarodoweinarodowowyzwoleńcze.Powstania
niepodległościowewybuchływśródMołdawianiWołochów(1821)przeciwkoWiel-
kiejPorcie(imperiumosmańskie),atakżewBelgii(1830ooderwanieodZjed-
noczonegoKrólestwaNiderlandów),Polsce(1830,1863oprzywrócenieniepod-
ległości,przeciwkoRosji),GrecjiiBułgarii(1835,1876).Risorgimentotonietylko
zabiegiwładcówpaństwwłoskich(KrólestwoPiemontuiSardyniiWiktorEma-
nuelII),lecztakżewyprawaGiuseppeGaribaldiego.ZjednoczenieNiemiec,doko-
nanekrwiąiżelazemprzezkanclerzaOttonavonBismarcka,tozarównoParlament
FrankfurckiokresuWiosnyLudów,jakizamachynaprzeciwnikówjednościnie-
mieckiej.NaWęgrzechw1848r.radykałSándorPetőfirozpoczynanieudanąpróbę
1P
.Kuligowski,Ouvriers,proletarjatczystanczwarty?Konceptualizacjaklasyrobot-
niczejwkręgachpolskiejlewicy(1832-1892),nPraktykaTeoretyczna”2017,nr1(23),
s.161-194;E.Szczotok,KościółakwestiarobotniczawXIXw.,nŚląskieStudiaHistoryczno-
-Teologiczne”1981,t.14,s.175-191.
2M.Żywczyński,Historiapowszechna1789-1870,Warszawa1990,s.89.
24