Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
Wprowadzenie.Zemsta,AteńczycyiInni
Loskażdejortodoksjistałsięudziałemitej.Podjęto(iwciążpodejmujesię)
próbyjejzakwestionowania,ustanowieniamniejlubbardziejradykalnieodmien-
negoparadygmatupostrzeganiaiodczytywaniagreckiej—konkretniezaśateń-
skiej—kulturyokresuklasycznego.Czytamynaprzykładwkonkluzjiniedawno
wydanejksiążkiG.Hermana,będącejukoronowaniemjegostudiówzostatnich
kilkunastulat5:n[ś]ateńskienormypostępowaniajakżadneinneuczyniłyod-
rzuceniezemstyideałem,któryzostałwprowadzonywżyciewspołeczności”6.To
niejedynapracawtymduchu,choćtaakuratwswejskrajnościstajesięniemal
politycznympamfletem,rzeczjasnaproateńskim,aprzytymspóźnionymojakieś
dwadzieściapięćwieków7.Wspólnązaletątychnrewizjonistycznych”studiówjest
wykazanie,żezemstaniebyłanadrzędnączyabsolutnąwręcznormąkształtującą
moralnośćAteńczyków.Wspólnymbłędemjestsztywne,zero-jedynkoweujęcie
problemu:albozemsta,npoprostuobowiązek”
,jestetycznązasadąwszechrzeczy,
alboteżzzasadyzostajecałkowicieodrzucona.Skorozaśprzytoczonewnich
(stosunkowonieliczne)świadectwawydająsięprzeczyćtemupierwszemu,konse-
kwentną—izarazembłędną—konkluzjąjestprzyjęcietegodrugiego.
Zasada:npomagaćprzyjaciołom,szkodzićwrogom”
,niewykluczabowiem
diametralnieodmiennychwzorcówpostępowania,takjakkulturaiideologiaze-
mstyniewykluczająlitościiprzebaczenia8.Cowięcej,teostatniewpełniobjawić
sięmogądopieronatletejpierwszej.nLitujęsięnadnim,choćjestminieprzy-
jazny(dysmenć)”
,mówiSofoklesowyOdyseuszotytułowymbohaterzeAjasa9,
asiłętejwypowiedziwydobywadopieroleżąceujejpodstawzałożenie—że
nszkodzenie”nieprzyjaciołomtosposóbpostępowanianietylkonaturalnyito-
lerowany,alewręczpożądany.Natlequasi-chrześcijańskiejzasadynadstawiania
5HerMAN2006,pracaobejmującam.in.materiałyopublikowanewCQ43(1993);PCPS46
(2000);OsborNe—HorNblower1994:99—117;W
.EDer(Hrsg.):DieathenischeDemokratieim
4.Jahrhundertv.Chr.Stuttgart1995,s.43—60;GilletAl.1998:199—225.
6“[ś]nocodeofbehaviourotherthanthatoftheAthenianshaseverturnednon-retaliation
intoanidealthatmightbeseeninactioninsociety”(HerMAN2006:414);ramięwramięzHerma-
nemidzieHArris(2005,2006);wpodobnymduchu(irównienieprzekonująco)problemzemsty
wsamejretorycerozważaKurihArA:PersonalEnmityasaMotivationinForensicSpeeches.CQ53.2,
2003;dużolepszym,bobardziejzniuansowanymstudiumnpozytywnych”wartościwspołeczeń-
stwieklasycznychAtenjestSterNberg2006.
7Por.Fisher2000:88;M.Christ(recenzja)BMCR2007.07.37;zob.teżJ.KuChArski(recen-
zja)AHB22(2009).
8Por.SterNberg2006:180:“Tragedy,whichshowedhowtohelpfriendsandharmenemies
[ś],ofenpromotedpityandcompassion”
.
9Sofokles,Ajas121n.;towłaśnieAjasSofoklesajestdlaHArrisA(2005:128)jednymzpunk-
tówoparciajegorewizjonistycznejhipotezy;wskazujeonm.in.nawypowiedźOdyseusza(1334—
45),którejpierwszesłowaistotniewydająsiędobitniepotępiaćzemstę:“Vindictiveness[wyróżn.
—J.K.]shouldnotsogovernyou|Astomakeyoutrampleonjustice”(przekładJ.M.Moore)a);
oryginałniejestjednaktakjednoznaczny,czytamytambowiem:PΠδ᾿ἡ;{oσεPΠδoPῶcνiKΠσάtω|
toσόνδεPiσεῖνὥσtεtńνδ{KΠνπotεῖν.
