Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JakAteńczycymówiliozemście?
15
przestępstwa17.Przedewszystkimzaśzemstaniejestsprawiedliwością.Zemstato,
innymisłowy,nie-kara,tojejszkaradnybratsyjamski,odktóregosięgającaanty-
kumyśletycznaiteologicznausiłowałająuwolnić.Dopierojednakczystoutyli-
tarnerozumieniekary—będąceteżczystoteoretycznąmrzonką—oczyszczają
całkowiciezmiazmatówodwetu18.
Takiepostrzeganiezemstypozostajejednakkulturowouwarunkowanąkrót-
kowzrocznością,zasprawąktórejjedenzlicznychaspektówdefiniującychto
zjawiskostajesiędominującyczywręczjedyny19.Aspekt,dodajmy,którynieko-
niecznieodgrywałrównieprominentnąrolęwsposobie,wjakiozemściemówili
starożytniGrecy.Wtymmiejscu,oczywiście,narzucasięwręczRetorykaArysto-
telesaidokonanewniejrozróżnieniezemstyikary,przeprowadzonewduchu,
chciałobysiępowiedzieć,najlepszychtradycjinowożytnejfilozofiiprawa:
Istniejebowiemróżnicamiędzyzemstą(timōria)ikarą(kolasis):karamabo-
wiemnawzględzie,ktojejdoznaje(toupaschontosheneka),zemstazaś(timō-
ria)—tego,ktojejdokonuje(poiountos),dlazadośćuczynieniajegouczuciu20.
WRetorycedostrzegasięprzedewszystkimpodręczniksztukiwymowy,teo-
retycznywykładoskutecznychsposobachargumentacjiiprzekonywania,wdużo
mniejszymzaśstopniufilozoficznytraktatmoralny.Wtymmiejscujednakteoria
wydajesięzdecydowaniebraćgóręnadpraktyką.Nietrzebabowiemgruntownej
lekturyzachowanychtekstówateńskichoratorów,abyprzekonaćsię,iżzrówną
swobodąstosująoniobatepojęcia—takściślerozróżnioneprzezArystotelesa—
naokreślenietegosamego:wymierzanejprzezsądnkary”21.Cowięcej,wznacze-
niutymtowłaśnietermintimōria,wrazzcałągrupąjegoetymologicznychpowi-
nowatych,wyraźniedominujetu22nadkrewniakamipojęciakolasis(rzeczownik
17VerDier1980a:14nn.;por.:MACKeNzie1981:11;AlleN2000:18n.
18“[ś]revengeandretributivejusticearehardtodisentangle”(KerrigAN1996:23);nt.kryty-
kiczystegoutylitaryzmuzob.MACKeNzie1981:42—50.
19Por.VerDier1980a:13—16;BekoMbo1980:146.
20δioφέpεiδὲtiPωp{oKolKόλoσiclἡPὲνγdpKόλoσictooπάσχoνtocἕνεKάἐσtiν,ἡδὲtiPωp{otoo
πoiooνtoc,ἵνoἀπoπλΠpωGῆi(Arystoteles,Retoryka1369b;przekładH.Podbielskiego,zmodyfikowany;
tekstgreckiza:W.D.Ross:Aristotelisarsrhetorica.Oxford1959;OCT);myśltęzregułyodnosisiędo
podobnegorozróżnieniawProtagorasie(324a—b):ὥσπεpGήpioνtiPωpεῖtoi—PεtdλόγoUKoλάζεiν
(Cope—SANDys1877:1.197;GriMAlDi1980—1988:2.238;por.Glotz1904:414;GerNet1917:468);
Platonjednakniejestterminologiczniekonsekwentny,bojużchwilępóźniej(Protagoras324c1)stosuje
pojęcietiPωp{onaoznaczeniekary;zwracałjużnatouwagęGelliusz(NoceAttyckie,7(6).14).
21GerNet1917;Gehrke1987:129;jakoprzykładynielicznychmiejscwtekstachoratorów,
wktórychpojęcietiPωp{owyrażaćmożepozasądowązemstę,podaćmożnaDemostenesa:Przeciw-
koMeidiasowi(21)75;PrzeciwkoAristokratesowi(23)39.
22Por.GerNet1917:130(tabelarycznepodsumowanieczęstościwystępowaniapojęćzgru-
pyetymologicznejtiPωp{owznaczeniu,któremożnaprzetłumaczyćjakonkarać”);por.teżKArA-
béliAs2005:136n.;HerMAN2006:190.
