Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
AnetaKwiatek
estetykiparkówkrajobrazowychpozwalanarealizacjęwłasnej,oryginalnejwizji23.
NiejestwięcogródpuławskikopiąogrodówzwiedzanychprzezIzabelęCzartoryską,
aleraczejsummąjejdoświadczeńzpodróżynaWyspyBrytyjskie,atakżeefektem
znajomościliteraturyogrodowej.
Przebudowaogrodupuławskiegoporoku1796stałasięzatemwyrazemno-
wychgustówidoświadczeńksiężnej.Jesttogłówniejejdzieło,atakżesprowadzone-
gowtymceludoPuławJamesaSavage’a.Nowyparkpuławskirealizowałzałożenia
ogroduangielskiego,toznaczy–powtarzajączaksiężną–nnaturalnego”
,nmalowni-
czego”inwolnego”
.Dominowaływnimswobodneukłady,dalekieodgeometryzmu,
wktórychnajważniejszestałysiędrzewa.Ogródkwiatowykontrastowałzgrotami
wapiennymi,skałaminadŁachą,stylizowanyminakrainęmelancholiiiwspomnień.
OgrodyKępyiParchatkibyłyjużogrodaminatury,ominimalnymstopniuingerencji
człowiekawprzyrodę24.
MyśliróżneosposobiezakładaniaogrodówsąsynteządoświadczeńCzartoryskiej
zpoczątkowegookresuprzebudowyparku.JużwPrzedmowieksiężnakrytykujespo-
sobypowstawaniandawnychogrodów”
.Kompozycjekojarzonezgeometryzmem
isztucznościąCzartoryskauważałazazupełnieprzeciwnetemu,copiękneinatural-
ne.Ogrodytebyłynietylkodalekieodnatury,alewręcznsmutnieobojętne”
.Ponad-
to,wedługIzabeli,ciężkapracaidużekosztyzwiązanezichtworzeniemprzemawiały
nakorzyśćnowegogustu.Podniesieniekwestiiniezgodnościkreacjidawnychogro-
dówznaturąorazjejapologiaokazująsięwystarczającymargumentemprzeciwko
dotychczasdominującymmetodomichzakładania25.
WPrzedmowie,opróczprzedstawieniagłównegopostulatucałegotraktatu,au-
torkaokreślajegocharaktericel:
Jeżelisięodważampisaćwtejmaterii,nieczyniętozzbytniegorozumieniaomoich
wiadomościachlubdoświadczeniach.Niepiszęoogrodach,jakbypisałogrodnik.Nie
dajęprawidełtych,któresięwtysiącznychksiążkachznajdują.Mójcelzupełnieinny:
całkiemjestskutkiemprzywiązaniadomojegokraju,chęcipomnożeniawnimgustu
doogrodówtakich,którebynieprzeszkadzającgospodarstwu,byłyrozrywkąizabawą;
żebyrozweselającwiejskiemieszkania,przeztosamoniebyłyobojętnymidlauszczęśli-
wienianaszego26.
Nietrudnopowiązaćtędeklarację,powracającąwutworzekilkakrotnie,zpatrio-
tycznymprogramemPuławpoutracieniepodległości.Założeniależąceupodstaw
powstaniatraktatu,wyłożoneprzezautorkęwPrzedmowie,sąuzupełnianeirozwi-
janewdalszychczęściachutworu.Bezpośredniopoomówionymwstępienastępuje
23Tamże,s.69.
24Taż,IzabelaCzartoryska,[w:]PisarzepolskiegoOświecenia,t.3,red.T.Kostkiewiczowa,
Z.Goliński,Warszawa1996,s.617.
25M.Cieński,Pejzażeoświeconych.Sposobyprzedstawianiakrajobrazuwliteraturzepolskiej
wlatach1770-1830,Wrocław2000,s.155,ActaUniversitatisWratislaviensis,nr227.
26I.Czartoryska,Myśliróżneosposobiezakładaniaogrodów,Wrocław1805,s.VI.
