Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
54
GrzegorzMarchwiński
wdomuniezaszczepionopatrjotyzmu,atakichprzeciebyłonajwięcej,zwłaszcza
wniższychwarstwachnaLitwieiRusi,gdziepodstawypolskościbyłychwiejne5.
Najprawdopodobniej,pisząconMickiewiczu”,autorWpływówrosyj-
skich…miałnamyśliPanaTadeusza.KonopnickawopowiadaniuZroku
1835zesłańcomsyberyjskimrównieżkazałaczytaćtenutwór.Wintencji
dwojgapisarzydziełoMickiewiczacharakteryzujeogromnypotencjałinte-
gracyjny.Łączyonoludziwewspólnotę,dostarczającmodelowychimode-
lującychteraźniejszośćwyobrażeńkonkretnychsytuacjiistosunkówzprze-
szłości.Wprocesieidentyfikacjiwyznaczapunktyodniesieniajednakowe
dlawszystkich.
PanTadeuszbyłdziełemkanonicznym,stanowiłwręczkwintesencję
wspólnotowejcechykanonu.Tenostatnifunkcjonujejednaknietylko
wdomenieintegracji.JanAssmannzwracałuwagętakżenamechanizmy
ikonfliktyokreślającepolaryzacyjnyaspektkanonu6.Proceskanonizacji,
zwłaszczawsytuacjipolskiej,uwarunkowanyjestbowiemhistorycznymi
doświadczeniamiwspólnoty.Odmiennedoświadczeniaskładającychsięna
niągrupujawniająsięwwartościachprzypisywanychrozmaitymutworom
literackim.Elityposzczególnychstronnictwbudująiutrwalająswojąwi-
zjęporządkuspołeczno-kulturowegozapośrednictwemsporówokanon.
Debatyinegocjacjedotyczącekształtuizawartościideologicznejkanonu
danejwspólnoty,naprzykładnarodu,stanowiąodpowiedźnakonkretne
zapotrzebowaniaspołeczne,jednocześniezaśkształtująwzorypostawna-
rzucanenzwykłymludziom”przezelitę.Poszczególnestronnictwa,partie,
obozydążądouczynieniawłasnegokanonuobowiązującymogólnie(np.
ogólnonarodowym)inarzuceniagopozostałymgrupom.
WdrugiejpołowiewiekuXIXjedyniewąskieelityintelektualnebyłyjuż
zakorzenionewpolskich(ieuropejskich)tradycjachpierwszejpołowystu-
leciaorazepokwcześniejszych7.Natomiastwszerokichwarstwachspołecz-
5MarianZdziechowski,Wpływyrosyjskienaduszępolską,KrakowskaSpółkaWydawni-
cza,Kraków1920,s.60.Por.fragmentwspomnieńZdziechowskiegocytowanyzrękopisu
przezAndrzejaRomanowskiegowksiążcePozytywizmnaLitwie.Polskieżyciekulturalnena
ziemiachlitewsko-białorusko-inflanckichwlatach1864–1904,Universitas,Kraków2003,
s.197.
6JanAssmann,Pamięćkulturowa.Pismo,zapamiętywanieipolitycznatożsamośćwcy-
wilizacjachstarożytnych,wstępired.RobertTraba,przeł.AnnaKryczyńska-Pham,Wydaw-
nictwoUniwersytetuWarszawskiego,Warszawa2008,ss.216–220,306.Uwagiodnośnie
dokanonuzajmująosobnączęśćksiążkiAssmanna(ss.107–111,118–143).
7Otymzakorzenieniuświadcząchoćbysporyowieszczównarodowych.Zob.Henryk
Markiewicz,Rodowódilosymitutrzechwieszczów,w:tegoż,Świadomośćliteratury.Roz-
prawyiszkice,PIW,Warszawa1985,zwłaszczass.207–220.
