Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
GrzegorzKucharczyk
chodziłoopolitycznereagowanienaprzebiegdziałańwojennych.Wprzypadku
politycznychelitwilhelmińskichNiemiecsytuacjabyłatymtrudniejsza,żewod-
niesieniudopolitykiwschodniejichznacznaczęśćciąglewyznawałabismarckow-
skiparadygmat:podżadnympozoremniezaczynaćwojnyzRosją.Jeślibowiem
Niemcywojnętęwygrają,naturalnąkolejąrzeczybędąmusiały-takczyinaczej
-podjąćsprawępolską.JeśliwojnęwygraRosja,oznaczaćtobędzieutratęprzez
państwoHohenzollernówjegopolskichprowincjiirealnezagrożeniepowstaniana
wschodnichgranicachNiemiecjakiejśformypolskiejpaństwowości(najprawdo-
podobniejpozostającejwścisłympolitycznymzwiązkuzRosją).
Nieoznaczałotorzeczjasna,żeNiemcynapoczątkudwudziestegowiekunie
spoglądałyuważnienawschód.Patrzyływtymkierunku,alewidziałytamprzede
wszystkimRosję,którauosabiałajednązgłównych(pozaobawą„okrążania”Nie-
miec)traumniemieckichelitpolitycznychtużprzedwybuchemWielkiejWojny-
„słowiańskiezagrożenie”(slavischeGefahr)2.Emblematycznapodtymwzględem
jestanegdotaopisującareakcjękanclerzaRzeszyTheobaldavonBethmann-Holl-
wega,którywróciwszyw1912r.zwizytywRosji,napytanieswojegoogrodnika
osadzenienowychdrzewwjegopodberlińskiejrezydencji,miałodpowiedzieć:
„Niemasensu,itakzaparęlatbędątutajkozacy”3.Nieoznaczałoto,żedominował
tylkostrach.Rosnącewsiłękręgiultranacjonalistyczne(np.AlldeutscherVerband)
widziałynawschodzie,czyliwRosjinaturalnyobszarniemieckiejekspansjipoli-
tycznejigospodarczej.Wjednymiwdrugimprzypadku(obawyprzedrosyjskim
kolosemitraktowaniemRosjijako„choregoczłowiekaEuropy”),sprawapolska
dlatwórcówniemieckiejkulturypolitycznej-tj.głównychreprezentantównie-
mieckiejmyślipolitycznejróżnychkierunków,politycznychkomentatorówwpra-
sieidecydentów-nieistniałajakoważnyczynnikaktualnyczyperspektywiczny.
Wsierpniu1914r.ziściłsięnajczarniejszy(wujęciuBismarcka)scenariusz.
NiemcywypowiedziaływojnęRosji,azwycięstwaniemieckiegoorężanafron-
ciewschodnim,zwłaszczawiosnąilatem1915r.,doprowadziłydoopanowania
przezmocarstwacentralneznakomitejwiększościziemdawnejRzeczypospolitej.
Odtegomomentuniesposóbbyłoniezająćsięnapoważniesprawąpolską.Do
wiosny1916r.postronieniemieckiejtrwałapróbakontynuacjipolitykiwspra-
wachpolskich,polegającawistocienapróbiezawarciaseparatystycznegopokoju
zRosją,którymiałbyopieraćsięnapowrociedogranicz1914r.ze„strategiczny-
2J.E.Casteel,RussiaintheGermanglobalimaginary.Imperialvisionsandutopiandesires1905-
1941,JonathanHarrisEdition,Pittsburgh2016;T.R.E.Paddock,CreatingtheRussianperil.Edu-
cation,thepublicsphereandnationalidentityinimperialGermany,1890-1914,CamdenHouse,
Rochester2010;J.Kusber,FeindlicheNähe.RussischePerzeptionendesdeutschenKaiserreichesan
derWendevom19.Zum20.Jahrhundert[w:]B.Heidenreich,S.Neitzel(hrsg.),DasdeutscheKaiser-
reich1890-1914,Schöningh,Paderborn2011,s.280-281.Por.najnowszeopracowanienatentemat:
Ch.Kienemann,DerkolonialeBlickgenOsten:OsteuropaimDiskursdesDeutschenKaiserreiches
von1871,Schöningh,Paderborn2018.
3D.E.Showalter,Tannenberg1914.Zderzenieimperiów,tł.R.Dymek,KsiążkaiWiedza,Warszawa
2005,s.116.
