Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Suwerennośćiniepodległośćpaństwa…
wychodzącychzkancelarii.Ukoronowaniemwszystkichwolnościszlachec-
kichbyłozawartewart.XXIprawoodmowyposłuszeństwakrólowiwrazie
złamaniaprzezniegoprawiprzywilejówstanowychszlachty.Władzykró-
lewskiejwprawachkardynalnychpoświęconostosunkowoniewielemiejsca.
Ubezpieczałyoneprerogatywymonarszeorazuznawałykrólazajedenze
stanówRzeczypospolitej.Następniezajętosięutrzymaniemjednościwszyst-
kichziempaństwa,gwarantującprzytymwarunkiuniipolsko-litewskiej,
przywilejepruskie,inflanckieikurlandzkie.Wart.XIIodnoszonosiędo
prawszlachtydysydenckiejidyzunickiej,cookreślonezostałoosobnym
aktempolsko-rosyjskim.Prawakardynalnegwarantowałyzasadęwyłączno-
ściposiadaniadóbrziemskichprzezszlachtę,całośćwłasnościszlacheckiej
ipoddaństwochłopów.Ważnąnowościąbyłoodebranieszlachciewładzy
nadżyciemiśmierciąpoddanych.Poddanego,wraziepopełnieniaprzez
niegoprzestępstwazagrożonegokarąśmierci,sądzićpowiniensądziemski
lubgrodzkialbosądmiejskiwwiększymmieście.Wart.XXwprowadzono
karęśmiercizazabójstwobezwzględunastanprzestępcyiofiary.
JerzyMichalskiopostanowieniachprawkardynalnychwsprawiepołoże-
niachłopówpisał:nNiemiałotowiększegoznaczeniapraktycznego,alebyło
jedyną(obokpozbawionegorównieżtakiegoznaczeniaczwartegoartykułu
Konstytucji3majapt.Chłopiwłościanie)ustawąnaichkorzyśćwydaną
przezszlacheckisejm”
.Podkreślęrazjeszcze,żeuczyniłtosejmdziałający
podpresjąrosyjskiegoambasadoraNikołajaRepnina.
Takokreśloneprawakardynalne,stającsiękolejnąsztywnąkonstytucją
Rzeczypospolitejpoartykułachhenrykowskichz1573roku,uzyskałygwaran-
cjęcesarzowejKatarzynyII,coróżniłojeodpierwszejpolskiejkonstytucji
pisanej.
Istnieniegwarancjiniejesttożsamezpowstaniemstosunkuocharak-
terzeprotektoratuwznaczeniuprawamiędzynarodowego,jakniekiedysię
sądzi.Gwarancjajestaktemjednostronnym,sporządzonyminfavoremtertii.
Gwarantwiezawszedokładnie,czegomabronićijakdalekosięgająjego
zobowiązania.Istnieniegwarancjicesarzowejoznaczałoograniczeniewsen-
sieprawnymsuwerennościpaństwapolskiegowstosunkachwewnętrznych,
anietylko,jakdotychczas,faktycznejniepodległości.Możnabyłojednak
zrezygnowaćzistnieniagwarancji,takjakkiedyindziejpoproszonoojej
udzielenie,choćwtymprzypadkunależałobyraczejpowiedzieć,żezgodzono
siępodpresjąnajejprzyjęcie.
Tobyłorzeczywistenovumwsytuacjipaństwapolsko-litewskiego,bo
porazpierwszypojawiłosięograniczeniesuwerenności,narazietylko
11
