Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
RYSZARDStEMplowSKi
nieoczekiwanego(iniepożądanego)skutkuostatecznegostałsięrozkazodwrotu
wydanypodwpływemocenystanuwywołanegozmianamiterenowymi,atym
końcowymskutkiembyłwłaśniebrakatakuiwycofaniesiętychwojowników.
Powyższyprzykładwskazujenaznaczenierozumowaniakontrfaktycznego.
Gdybynieowotrzęsienieziemi,niepojawiłbysięzalew,doszłobydoatakuihi-
storiapotoczyłabysięmożeinaczej.Aleczynapewnotaktotrzęsienieoddzia-
łało?Tegodowieśćniesposób.Możetonietrzęsieniewywołałofalęiterenowe
zmiany.Literaturaobfitujewopisyzdarzeńkontrfaktycznych.Możnawięcso-
biewyobrazićtakżetekstotym,żeStalinprzestrzegaporozumieńjałtańskich
iuznajetakżewynikidemokratycznychwyborówwPolsce,szanujepolskąsu-
werenność.JakąpolitykęzagranicznąmogłabytakaPolskaprowadzić?Taką
jakFinlandiaod1939r.czytakąjakCzechosłowacjawokresiedolutego1948
roku,czyjeszczeinną?Rozumowaniekontrfaktyczneuwypuklasensrzeczy-
wistychzdarzeńiinnychfaktów.
Ponieważczasjestskładnikiemanalizyzwiązkuprzyczynowo-skutkowego,
istniejepokusadopatrywaniasiętakiegozwiązkuwszędzietam,gdziewystępu-
jenastęstwowczasie.PodejścietakiemaoparciewzasadzieciągłościLeibniza,
mianowicie:Jeżelitmałosięróżniodt
0,tosmałosięróżniods
0.Tymczasem
zasadaHume’agłosi,żeztego,iżświatjestwstanies
0
,niewynikanicnatemat
tego,wjakimstaniesbyłonalbobędziewchwilitróżnejodt
0
6.Historykwie,
żetezasadyniemogądziałaćjednocześniewstosunkudotegosamegostanu
rzeczyczysytuacji.Wpraktycestosujeprzemiennieobydwiezasady,skłaniając
siękutezieociągłości(proces),częstointuicyjnie.Wkażdymrazie-postępuje
ostrożnie.Ustalenieistnieniazwiązkuprzyczynowo-skutkowegobywatrudne,
nawetprzystosowaniuszczególnejformytezyHume’a:nCojestróżne,tosię
darozdzielić”,aLeibnizmówi,żencojestróżne,tojestodróżnialne”7.Mamy
więczbieżność-wzakresieprzyczyn,wzakresieskutków,czyliwzakresiezi-
dentyfikowanychstanówrzeczyalbosytuacji.
Stanrzeczydajesięwzględniełatwookreślić,gdyżjegoskładniki(przed-
mioty)sąpraktycznieidentyfikowalnezdostatecznymprzybliżeniem.Sytuację
określićtrudniej,atymczasemtowłaśnieterminnsytuacja”należydonajczę-
ściejwystępującychwopracowaniachhistorycznych.Niekiedyzsytuacjąutoż-
samianyjestbłędniestanrzeczy.Stanrzeczymożemynazwać,sytuacjinazwać
niemożemy,możemyjątylkoopisać8,gdyżnazwy(przedmioty)sąjakpunkty,
asytuacje-jakzdania(sensowne).nZdaniepowiadamianasopewnejsytuacji”
9
.
6
B.Wolniewicz,Ontologiasytuacji,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa1985,
s.93.
7Ibidem,s.111.
8Por.L.Wittgenstein,Tractatuslogico-philosophicus,przeł.B.Wolniewicz,Wydawnic-
twoNaukowePWN,Warszawa1970,teza3.144.
9Ibidem,teza4.03.
