Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
sięwostatnichlatach[XIXwieku-dodałA.K.]dyskusjiokondycjiietapachno-
woczesności”58.Kowalczukpodkreśla,żewyobrażenieoodrodzeniupozwoliło
pisarzomdrugiejpołowyXIXwiekuzarysowaćnmapękulturyjakoprzestrzeni
wyborów,anietylkoprzynależności”59.
Ideawielkichludziarenesansesztukmistrza
MarianŚliwiński,zaWładysławemTatarkiewiczem60,pisałodwóchpara-
dygmatachkulturyeuropejskiej:arystotelesowsko-tomistycznym,powstałym
wstarożytnościiśredniowieczu,oraznowożytnym,ukonstytuowanymwrenesan-
sieizwiązanymzreformacją.Pierwszyokreślonybyłpoprzezracjonalizm,realizm
iuniwersalia,adrugipoprzezjednostkę,naródihistorię61.Tenostatnimodel,
bliższyromantykom,nasuwaskojarzeniazromantycznąfilozofiąiideąwielkich
ludzi.nWmiejscekosmopolityzmuJohnaLocke)aigłoszonejprzezeńkoncepcji
uniwersalnejjednościnaturyludzkiej,azarazemiprawrządzącychdziejami,po-
jawiłasiędoktrynaJohannaGottfriedaHerdera,którypodkreślałindywidualizm
doświadczeńposzczególnychnarodówiichodrębnedrogirozwojuzdetermino-
waneprzez«DuchaNarodu»(Volksgeist).Duchten-jaktwierdzifilozof-wyraża
sięwjęzyku,religii,literaturze,sztuce,nauceiprawienarodu”62.Ideawielkich
ludziwwariancieromantycznymwyrastałatakżezesplotuwydarzeńhistorycz-
nychiprzeobrażeńnapoluestetyki.Lękprzedrewolucjąfrancuskąwpłynąłna
intensyfikacjębadań-AnglikówiNiemców-nadpogłębieniemwłasnejtradycji,
nujawiłysięturównieżnastrojeantyrewolucyjneiantydespotyczne.Byłtobunt
MłodejEuropyprzeciwkoStarej-przedewszystkimbuntNiemcówprzeciwkul-
turowejipolitycznejdominacjiFrancjijeszczepoprzedniejepoki”63.
Życiewybitnychjednostekstałosiętematemwielurozprawidziełliterac-
kich.Dlapolskiejrecepcjiideiwielkichludziszczególnieważnewydająsięuwagi
AdamaMickiewicza,którypisałwielokrotnieoproblemiejednostkowościwobec
wspólnoty.Koncepcjatamiałaswojeszersze,zagranicznetło,mamtunamyśli
choćbyBohaterów(1841)TomasaCarlyle)aiPrzedstawicieliludzkości(1850)
RalphaWaldoEmersona.WswoichodczytachCarlylestarałsięudowodnić,że:
58
59
Ibidem,s.12.
Ibidem,s.13.
60
W
.Tatarkiewicz,Okresyflozofieuropejskiej,w:idem,Drogadoflozofiiinnerozprawyflozofcz-
ne,t.I,Warszawa1971,s.93-108.
61
M.Śliwiński,Jednostka-Naród-Historia,PiotrkówTrybunalski2007,s.5.
62
G.Urban-Godziek,CośtyKochanowskizrobiłromantykom…,op.cit.,s.478.
63
Ibidem,s.478.
30
AdamMickiewiczUniversityPress©2021
