Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
58
RozdziałIII.Rzymwokresiecesarstwa
32
33
1.Wielkielatyfundiumziemskie.Wielkawłasnośćziemskabyłazjawiskiemnieznanymwnaj-
starszychdziejachRzymu.Jednakżejużwschyłkowymokresierepublikizaznaczałasiękon-
centracjawłasnościziemskiej.Towarzyszącyjejupadekistopniowyzanikśrednichidrobnych
właścicieliziemskichgodziłwsiłęmilitarnąpaństwa,gdyżspośródnichrekrutowałasięgłównie
armiarzymska.ProcesowitemuusiłowanozapobiecprzezreformypodejmowanewIIiIw.p.n.e.
(np.reformyGrakchów-133r.p.n.e.),któremiałynaceluzabezpieczeniedrobnejwłasnościwrę-
kachchłopóworazjejpomnożenieprzezodebraniezieminajbogatszymwłaścicielomirozdanie
jejchłopom.Reformyteokazałysięjednakbezskuteczne.
Wielkielatyfundiumstałosięwcesarstwiepodstawowymośrodkiemgospodarczymwsi,stano-
wiłorównieżgospodarcząpodstawęrzymskiejklasypanującej.Nalatyfundiumskładałysiępier-
wotnieziemiepodbezpośrednimzarządemwłaścicielaiuprawianeprzezniewolników.Dookoła
latyfundiówutrzymywałasięjeszczedługodrobnawłasnośćwolnychchłopów.Ichsytuacjaule-
gałajednakstopniowemupogarszaniu.
OdIIIw.dająsięzauważyćprzemianywsystemiegospodarkilatyfundialnej:
1.Przedewszystkimzmniejszaniesięliczbyniewolnikówzmuszałowłaścicielilatyfundiów
doszukaniainnychmetodgospodarki,więcdoograniczaniaareałuziemiuprawianejna
własnyrachunekiwydzielaniazczęściswychgruntówdziałeknadawanychwuprawętzw.
kolonom(15);kolonowiebyliwzamianobowiązanidopewnychświadczeńnarzeczpa-
nów;napodobnychwarunkachzaczętoteżosadzaćnazieminiewolników(servicasati).
Szerokowokresiedominatupropagowanykolonatoznaczałzpunktuwidzeniagospodar-
czegoprzejścieodgospodarkiwielkoprzestrzennejdomałychgospodarstw,byłteżniejako
zapowiedziąprzyszłegoustrojufeudalnegowsi.
2.Drugimrysemcechującymprzemianęwgospodarcelatyfundialnejbyło,wzwiązkuzdąże-
niemwielkichwłaścicielidosamowystarczalnościgospodarczej,organizowaniewramach
latyfundiówprzemysłurzemieślniczegonawłasnepotrzeby.Procestenmusiałwywrzeć
ujemnywpływnarozwójmiast,gdyżograniczałichrynekzbytu.
3.Wreszcie,właścicielelatyfundiówdoprowadzilidouzależnieniaodsiebieistniejących
jeszczemałychgospodarstwbędącychwposiadaniuwolnychchłopów;sytuacjatych
ostatnichpogarszałasięnaskutekolbrzymichpodatkówpaństwowych,wobecczegood-
dawalisięonichętniepodopiekęmożnychwzamianzapewneświadczenia(patrocinium);
wtensposóbwieluchłopówwolnychpopadłowzależnośćodwielkiejwłasności.
2.Miasta.Wżyciupolitycznymigospodarczympaństwarzymskiegomiasta,zarównoRzym,
jakimiastaprowincjonalne,odgrywałyzawszewielkąrolę.Zapryncypatumiastaznajdowałysię
jeszczewpełnymrozkwicie.Byłyośrodkamihandluiprzemysłurękodzielniczego,zaopatrujące-
gowieśiprodukującegonaszersząwymianę.Wprodukcjiprzemysłowejpewnąrolęodgrywali
niewolnicy.Rzemieślnicyzorganizowanibyliwcollegia,któreporównaćmożnaześredniowiecz-
nymicechami.OdIIIw.równocześniezprzemianamiwgospodarcewiejskiejzaznaczyłysięob-
jawykryzysużyciamiejskiego.Wywołaneonebyłyróżnymiprzyczynami,doktórychnależały
potęgującysięuciskfiskalnyipodporządkowaniekolegiówrzemieślniczychpaństwu.Pogorszenie
sięstanubezpieczeństwawskuteknajazdówludówgermańskichpowodowałopotrzebęobwaro-
