Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
1.WPROWADZENIE
BadanianaddolinkamiwrzeŹbiemłodoglacjal-
nejbyłyprowadzonegłównienazboczachpradolin
iwiększychdolinrzecznychorazryniensubglacjal-
nych,tj.:PradolinyToruńsko-Eberswaldzkiej(No-
teci-Warty)(Churska1966,1989;Paluszkiewicz,
Ratajczak-Szczerba2013,2014),pradolinyDrwęcy
(Churska1966,1973,1976;Niewiarowski1968a,
1973),DolinyDolnejWisły(Churskaiin.1967;
Jaworski,Juśkiewicz2014),PradolinyKaszub-
skiej(Marsz1964),PradolinyWarszawsko-Berliń-
skiej(Nowaczyk1991),naobszarachsandrowych
wschodniegoPomorza(Galon1953;Okołowicz
1956;Szupryczyński1967),nazboczachrynien
subglacjalnych:WysoczyznyKujawskiejiGnieŹ-
nieńskiej(Sinkiewicz1989,1998),naWysoczyŹnie
Leszczyńskiej(Kostrzewski1963),wregioniedol-
nejWartyidolnejOdry(Kozarski1971),nazbo-
czachrynienizagłębieńwytopiskowychPojezierza
Suwalskiego(Smolska2005),rynnachsubglacjal-
nychPojezierzaDrawskiego(Paluszkiewicz2008,
2009),WysoczyznyPolanowskiej(Majewski2002,
2008),jakinazboczachdolinrzekpobrzeży(Tyl-
man2011).
Mimobogatejjużliteraturywielezagadnień
związanychzgeneząirozwojemdolinekjestdys-
kusyjnychlubsłabozbadanych.Nadalnieustalono
ogólnieprzyjętejterminologii(typologii)tychform,
np.różnierozumiesiępojęcieparowu,debrzy
(Twardy1995),dyskusyjnesąetapyichrozwoju
(np.małoznanyjestichrozwójweo-imezoholoce-
nie,gdyterenbyłporośniętylasem)orazczynniki
wpływającenaichpowstanie.Najsłabiej,przynaj-
mniejwrzeŹbiemłodoglacjalnej,sąpoznaneformy
wiążącesięzdziałalnościączłowieka,m.in.formy
wąwozów,aponadtorolawypływuwódgrun-
towychwrozwojudolinek(Bujwid,Muchowski
1973;Sinkiewicz1994,1998;Mazurek2008),jak
równieżrolapodcięćerozyjnychzboczydolinnych
przezwodypłynącewiększychrzek(np.Churska
iin.1967;Niewiarowski1968a;Tyszkowski2014).
Dolinkinapowierzchniachsilnienachylonych
mającharakterróżnejwielkościformdenudacyj-
nych,erozyjno-denudacyjnychbądŹdrobnychroz-
cięćerozyjnych(Maruszczak1968).Sąoneróżnie
nazywane,aichposzczególneokreślenia-różnie
rozumiane.Początkowowszystkietypyuznawano
zaformypowstałewholocenie,jednak-jakjuż
wspomniano-porozpoznaniufunkcjonowania
wgórnympleniVistulianieiwpóŹnymVistulianie
wieloletniejzmarzlinyiśrodowiskaperyglacjalne-
gozidentyfikowanotakżedrobneformydolinne
związaneztymśrodowiskiem.Należytudonich
zaliczyćformydenudacyjne(dolinkinieckowate)
ierozyjno-denudacyjne(dolinkipłaskodenne).Dla
ichnazwaniastosowanozróżnicowaneokreślenia:
opisowe(np.dolinynieckowate,płaskodenneitp.),
genetyczne(np.nieckiidolinkidenudacyjnebądŹ
korazyjne,złaziskowe),jakiokreśleniaregionalne
obcegopochodzenia,głównieniemieckie(np.Del-
lenjakonieckilubTilkejakowądoły).Jednakich
nazewnictwoorazszczegółowagenezasąnadal
dyskusyjne,bowiemnaobszarzePolskiśrodkowej
(wstrefiekrajobrazustaroglacjalnego)wyróżnia
siędolinneformydenudacyjne,tj.rozłogizwane
dellami(Klimaszewski1978).Przyczymformy
większe(odługościdokilkukm)towłaściwerozło-
ginazwaneprzezDylika(1953)suchymidolinami
(ogeneziekorazyjnej),zaśformykrótkie-rozło-
gistokowesązwanenieckamikorazyjnymi(Dylik
1953;Klatkowa1954).
Ryc01010Nieckidenudacyjneuchodzącedodolinki
denudacyjnej(płaskodennej);zboczedolinyDrwę-
cywokolicachBrodnicy.Numerycznymodelterenu
(NM7),przewyższenie2.1
Fig01010DenudatiVetroughs(dells)runningtoaflat-bot-
tomeddenudatiVeValley;slopeoftheDrwęcaValleyin
theareaaroundBrodnica.Digitalterrainmodel(D7M),
eleVation2.1
Najbardziejpowszechnymiformamiperygla-
cjalnyminaobszarzemłodoglacjalnymsąniecki
denudacyjne(dolinkinieckowate)(ryc.1.1)-krót-
kie(dokilkusetm)formydolinne,mającełagodny,
lekkowklęsłyprofilpoprzeczny,bezwydzielonego
dnajakosamodzielnegoelementumorfologiczne-
go(Churska1966).Pojęcieniecekdenudacyjnych
(podnazwąDellen)wprowadziłSchmitthenner
