Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
15
2.
HistoriapodatkówwPolsce,
zuwzględnieniempodatkówmajątkowych
PodatkiwPolscepojawiłysięwmomenciewytworzeniasiępierwszychstruk-
turpaństwowych.Ponieważgłównymzajęciempoddanychbyłauprawaziemi,
podatekmógłbyćpoczątkowooddawanytylkownaturze.Wewczesnymśrednio-
wieczu,wwarunkachgospodarkinaturalnejiobowiązującegoprawaksiążęcego,
przeważającaczęśćświadczeńludnościchłopskiej(podatników)narzeczpaństwa
przybierałaformędaninwnaturze(główniewzbożu,sianie,miodzie,świniach,
krowach,mięsie,futrach,skórach)irozmaitychposług.
Nacałymobszarzepaństwaregularniepobieranoporadlne(powołowe),narzaz
ipodworowe(zwanezagrodowym,poradlnymlubpodymnym-podatekocharak-
terzemajątkowympobieranyodposiadaniagospodarstwa12),wWielkopolsce
takżedaninęopolną13,egzekwowanostróżę14istan15.Podwrowowenajczęściej
uiszczanownierogaciźnie,następnierównieżwbydlerogatymizbożu(tzw.osep).
Opróczdaninregularnychnakładanonaludnośćświadczeniaokolicznościowe,
pobieranewnagłejpotrzebie.Okazjonalnycharaktermiałyteżwszystkieposługi
(transportowe,pracyiinne)16.Niewielkiewówczasrozmiaryprywatnychmająt-
kówziemskichiścisłyzwiązekpodstawekonomicznejegzystencjiwarstwy
12
Poradlne,zagrodowe,podymne(podatekporadlny)-wdawnejPolscedaninaprawaksiążęcego
zależnaodrozmiarówziemiuprawnej,odXIVwiekułanowe,w1629zastąpionaprzezpodym-
ne.StałypodatekoddóbrziemskichwprowadzonyprzezKazimierzaWielkiego,wwysokości
12groszywdobrachrycerskichoraz24groszywdobrachklasztornych.Urzędnicyczuwalinad
regularnymwpływemdoskarbupaństwazyskówzmajątkówkrólewskichorazzkopalnisoli
wBochniiWieliczce.Dlaułatwieniarozliczeńfinansowychihandluwewszystkichdzielnicach
rozpoczętobiciesrebrnejmonety-grosza.WlatachpięćdziesiątychXIVwiekupodjętostara-
niaoujednolicenieprawa.Porazpierwszyspisanoiopublikowaniuzasadypostępowaniadla
WielkopolskiiMałopolski(dlatejdzielnicyspisanostatutuwiślickiego.Podymne,staładanina
(podatek)pobieranaodkażdegodomumieszkalnego.Podymnezastąpiłoporadlneiwprowa-
dzonezostałow1629r.Płaconebyłoprzezmieszczan,chłopówiszlachtę.Jejwysokośćzależna
byłaodwielkościbudynku,jakimiasta.Od1775r.pobieranopodymneodkażdegokominana
dachu.ZlikwidowanezostałowrazzupadkiemRzeczypospolitej.
13
Daninauiszczawformiezryczałtowanejwpostacijednejkrowylubjednegowołuodopola,
jakocałości.
14
Stróża(łac.custidia)pierwotniewystępowaławpostaciobowiązkudostarczeniastróżówdo
pilnowaniagrodówczydworówpanującego.Obowiązektenciążyłnarycerzu,któryuzyskał
nadanieziemi,awiecniebyłtoobowiązekwformieposługiosobistej.Zbiegiemczasustróża
przekształciłasięwdaninępieniężnaocharakterzeosobistym.
15
Stan(łac.stationes)byłobowiązkiemdostarczaniakwateriutrzymaniadlapanującegoijego
dworuorazurzędnikówwczasieobjazdówpokraju.
16
Szerzejnatentemat:Z.Fedorowicz,HistoriapodatkówdokońcaXIXwieku(zeszczególnym
uwzględnieniemPolski),[w:]Encyklopediapodatkowa,pod.red.C.Kosikowskiego,PWN,War-
szawa1998,s.B/27in.
