Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.HistoriapodatkówwPolsce,zuwzględnieniempodatkówmajątkowych
17
WdrugiejpołowieXVw.topolscykrólowiepokrywalikosztyobronygra-
nicpaństwa.GłównymźródłembyłypodatkipochodzącezKrólestwa,ajeśliich
ilośćniebyławystarczającakrólprosiłopomocfinansowąszlachtę.Pojawiłsię
pogląd,którypóźniejznalazłwieluzwolennikówwśródszlachty,iżKrólestwo
powinnosamodzielniefinansowaćobronęgranic.Szlachtaponownieuzyskała
zwolnieniezpłaceniapodatkówwwynikuprzyjęciatzw.statutównieszawskich
w1454roku20.Całaodpowiedzialnośćzabezpieczeństwopaństwaspadłana
króla.ZygmuntIStaryupatrywałwnowymsystemiepodatkowymszansęnalep-
szefunkcjonowaniepaństwa.Wydatkinaobronępaństwamiałybyćfinansowane
przezstałepodatkinałożonenaszlachtę,którawtensposóbzostałazwolniona
zobowiązkubraniaudziałuwdziałaniachwojennych.
Wysokośćpodatkówuzależnionabyłaodmajątkuposiadanegoprzezszlach-
cica.PoobjęciuwładzyprzezZygmuntaIStaregow1506rokuskarbiecpaństwa
byłpusty.WcześniejszykrólAleksanderJagiellończyk,bratZygmunta,wielokrot-
niezaciągałzobowiązaniafinansoweuszlachtypodzastawwłasnościpaństwa
iodbywałosiętozgodniezprawem.ZygmuntIStarystarałsięrzadkoprosić
opożyczki,pomimoiżwydatkipaństwawowymczasiebyłyznaczne.Zajego
panowaniapożyczano1350złotychroczniepodczas,kiedyAleksanderpożyczał
średnio34.250złotychrocznie.ZygmuntowiStaremuudałosiępołączyćwiele
królewskichnwłości”inadaćimuporządkowanycharakter.Uschyłkujegowła-
dzyokoło76%ogółuwłasnościznajdowałosiępodkontroląpaństwa.Cowięcej
domenykrólewskieprzynosiływięcejdochodu,awinstytucjachzajmującychsię
finansamipaństwazaczęlipracowaćwykwalifikowanispecjaliści.Następcątronu
poZygmuncieStarymzostałw1548rokujegosynZygmuntIIAugust.Niestety
zajegopanowaniaszybkopogorszyłasięsytuacjafinansowaPolski.Aż24%
zmajątkuziemskiegozostałozaniedbaneiopuszczoneprzezpoddanych,aprzez
tonieprzynosiłożadnegodochodu.Dodatkowymobciążeniemdlabudżetu
byłykosztywzmocnieniasiłobronnychwwarunkachzbliżającegosiękonfliktu
zIwanemIGroźnym.KrólAugustpouprzedniejzgodzieSejmumusiałzacią-
gnąćzobowiązaniawwysokości500tys.złotych.Wceluuniknięciapodobnych
sytuacjiwprzyszłościSejmw1563rokuuchwaliłnowyrodzajpodatkuzwanego
kwartą.Kwartabyłapłaconazkrólewskiegomajątkuorazregaliówiwynosiła
jednączwartą,adokładnie20%dochodubrutto.Podatnicy,którzyutrzymywali
opuszczonefolwarkibylizobligowaniapłacićkwartęwwysokości60%.Kwarta
miałasłużyćprzedewszystkimutrzymaniustałegowojskakwarcianego,którego
liczbawczasachpokojuwynosiłaokoło2500żołnierzy.
20
WidaćewidentnieprocespowolnejerozjifinansówpublicznychwówczesnejPolsce.Podatki
zaczęłynodrywać”sięodstrukturygospodarki,aprzeztosektorpublicznypowoliprzestawał
gwarantowaćstabilnośćsystemu.Podatkisącenąjakąpłacimyzaistnienieifunkcjonowanie
państwaorazzafunkcjejakieonopełni.Szlachtazapomniała,iżjeślichcemiećsilnepaństwo,
sprawniezarządzanie,tomusizapłacićodpowiedniącenę,wyrażonąwstosownejwielkości
podatków.
