Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
PraktyczneizarządczeproblemyopodatkowanianieruchomościwPolsce
panującejzpaństwemsprawiał,żeodXI-XIIwiekuzasobyuzyskanezeświad-
czeńludnościdzielonowedługustalonychzasad:dziesiątączęśćotrzymywałyna
sweutrzymaniebiskupstwa,znacznączęść(byćmoże1/3)zatrzymywalidlasiebie
iswoichpodwładnychkasztelanowie,resztęprzekazywanonapotrzebydworu
książęcego.Potwierdzeniemwywiązaniasięzobowiązkupodatkowegobyłazgod-
nośćnacięćnadeszczułcepodatnikaideszczułcepoborcyskarbowego(narzaz)17.
WXIIIw.-podwpływemszybkiegowzrostuwielkiejwłasnościziemskiej,recep-
cjiprawaniemieckiegoitowarzyszącegojejupowszechnianiaimmunitetuoraz
rozszerzaniasięgospodarkitowarowo-pieniężnej-systemtenuległdezintegra-
cji.Zanikłazasadaproporcjonalnegopodziałudochodówmiędzyposzczególne
ogniwaaparatumonarchii,awwynikuutratypełnejzwierzchnościnadpodda-
nymiwdobrachkościelnychiprywatnychodschyłkuXIIIwiekufinansemonar-
chy(państwa)zostałyznacznieograniczone.
Istotnymelementemówczesnegosystemupodatkowegobyłowprowadzenie
dosystemupodatkowegopodatkuzwanegoporadlne,jakoformyopodatkowa-
niazabezpieczającejwpływypodatkowe,wsytuacjiniestabilnościinnychpodat-
ków,którychwydajnośćfiskalnabyłauzależnionaodwarunkówpogodowych
czyklęskżywiołowych.Ważnywpływnakształtowaniesięsystemupodatkowego
wPolscemiałprzywilejkoszyckiprzyznanyszlachcieprzezLudwikaWęgier-
skiegow1374rokuorazprzywilejdladuchowieństwaz1381roku.Przywilejete
znosiłyobciążeniapodatkowedlaszlachtyiduchowieństwa,wprowadzającswo-
istąwolnośćpodatkowądlatychdwóchstanów,zwyjątkiem2groszyłanowego
(poradlnego)odkażdegołanawdobrachrycerskichibiskupichoraz4groszyod
łanawinnychdobrachduchownych18.Odtejporypodatkimogłybyćnakładane
wyłącznieprzezkrólazazgodąszlachtywformiespecjalnychustawsejmowych.
Byłotorozwiązanieanalogicznedoobecnego,zgodniezktórympodatkimogą
byćnakładanewyłączniewdrodzeustaw19.Nakładanewtensposóbpodatki
miałycharakterdochodównadzwyczajnychiniestałych.Pobórnadzwyczaj-
negopodatkuporadlnego(łanowego)wymagałodrębnejuchwałysejmików(lata
1454-1496)lubsejmu.Kryzysfinansowypaństwaobjawiającysięwzmniejszaniu
stałychpodatkówspowodowałwpołowieXVIIwiekuzastąpieniedotychczaso-
wegopodatkuporadlnego(łanowego)podatkiempodymnym(opodatkowaniu
polegałoogniskodomowe,dym),anastępniejegoprzekształceniewpodatek
pogłówny(odgłowy).DocześniewtymokresiepojawiłysięwPolscepodatki
pośrednie,takijak:akcyza,czopoweiszeleżne.
17
Szerzejnatentemat:O.Balzer,NarzazwsystemiedaninksiążęcychpierwotnejPolski,Lwów
1928,s.105-109.
18
Szerzejnatentemat:J.Bardach,HistoriapaństwaiprawaPolskidopołowyXVwieku,PWN,
Warszawa1957,s.426-474,Z.Kaczmarczyk,B.Lęsnodorski,Historiapaństwaiprawapolskiego
odpołowyXVwiekudoroku1795,PWN,Warszawa1957,s.147-149,306-310.
19
Por.N.Gajl,Miejscepodatkówwkonstytucji,nPrzeglądPodatkowy”
,nr9/1994,s.3.
